Newid yn yr Hinsawdd

Rydym yn mynd i’r Eisteddfod!

Wrth gyfri lawr i Eisteddfod Genedlaethol 2024 ym Mhontypridd wythnos nesaf, dwi’n llawn cyffro a hiraeth. Nid dathliad o ddiwylliant Cymreig yn unig yw gŵyl eleni; mae fel dod adref, i’r Eisteddfod ac i mi yn bersonol.

Mae’r Eisteddfod wedi bod yn lle arbennig yn fy nghalon erioed. Wrth dyfu i fyny, roedd yn fwy na chystadleuaeth yn unig – roedd yn borth i brofiadau newydd a chyfleoedd dysgu. Fel mynychwr ifanc, darganfyddais weithgareddau gwyddonol ymarferol, ymgysylltu ag elusennau, prifysgolion ac archwilio meysydd newydd o amaethyddiaeth a chadwraeth bywyd gwyllt Cymru i animeiddio a roboteg. Helpodd y profiadau hyn i lunio fy niddordebau ac yn y pen draw arweiniodd fi at lle rydw i heddiw, yn gweithio i Cynnal Cymru.

Bu 68 mlynedd ers i’r Eisteddfod gael ei chynnal diwethaf yn Rhondda Cynon Taf, pan gynhaliwyd yr Eisteddfod fodern gyntaf cael ei chynnal yn Aberdâr yn 1956.

Yn aml nid yw Pontypridd, un o gyn-ganolfannau diwydiannol glo a haearn y tri chwm, yn cael y gydnabyddiaeth y mae’n ei haeddu am ei chymuned a’i diwylliant Cymraeg bywiog. Drwy ddod ag un o wyliau mwyaf Ewrop i’r ardal hon, rydym yn tynnu sylw at gymuned sy’n wirioneddol haeddu hyn.

Nid dathlu ein gorffennol yn unig yw nod yr Eisteddfod; mae hefyd yn ymwneud â siapio ein dyfodol. Disgwyliwyd dros 160,000 o ymwelwyr, mae’n rhoi cyfle i’n sefydliad ymgysylltu â phobl o bob cwr o Gymru.

Mae ein presenoldeb yn yr Eisteddfod yn ymwneud â mwy na dim ond arddangos yr hyn a wnawn. Mae’n ymwneud â gwneud cynaliadwyedd yn hygyrch i bawb, waeth beth fo’u hoedran, cefndir neu amgylchiadau. Mae’r sectorau cynaliadwyedd ac amgylcheddol, nid yn unig ymhlith y lleiaf amrywiol o ran hil yn y DU, ond maen nhw hefyd yn cael ei ddominyddu gan unigolion o gefndiroedd dosbarth canol. Rydym am ysbrydoli’r genhedlaeth nesaf o hyrwyddwyr amgylcheddol Cymru, yn union fel y cefais fy ysbrydoli flynyddoedd yn ôl.

Mae Cymru wedi bod ar flaen y gad o ran camau gweithredu a pholisïau cynaliadwy yn y DU a thu hwnt. Mae Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015 yn enghraifft wych o ymagwedd arloesol Cymru at gynaliadwyedd. Mae’r ddeddfwriaeth flaengar hon yn ei gwneud yn ofynnol i gyrff cyhoeddus ystyried effaith hirdymor eu penderfyniadau, gweithio’n well gyda phobl a chymunedau, a mabwysiadu dull mwy cydgysylltiedig o fynd i’r afael â phroblemau parhaus megis tlodi, anghydraddoldebau iechyd, a newid hinsawdd. Roedd Cymru hefyd yn un o’r gwledydd cyntaf yn y byd i ddatgan argyfwng hinsawdd yn 2019 ac mae wedi gosod targedau uchelgeisiol ar gyfer ynni adnewyddadwy a lleihau gwastraff. Ein nod yw dathlu’r llwyddiannau hyn ac annog hyd yn oed mwy o bobl i ymuno â thaith gynaliadwyedd Cymru.

Mae’r Eisteddfod yn ymgorffori ysbryd y Cymry – cynhwysol, blaengar, a chysylltiad dwfn â’i gwreiddiau. Mae’n dathlu ein hiaith a’n traddodiadau a’n cysylltiadau â diwylliannau ar draws y byd. Fel elusen gynaliadwyedd, hoffwn weld ein cyfranogiad fel cyfle i blethu ymwybyddiaeth amgylcheddol i mewn i frethyn diwylliant Cymru. Trwy fynychu’r Eisteddfod, nid dim ond cymryd rhan mewn gŵyl; rydym yn buddsoddi yn nyfodol Cymru.

Mae angen creu cyfleoedd i bobl ifanc na fyddent o bosib yn gallu cael mynediad i fyd gwaith cynaliadwyedd a gwaith amgylcheddol fel arall. Ac mae gofalu am ein planed yn rhan annatod o ofalu am ein diwylliant a’n cymunedau Cymraeg.

Rydym yn eich gwahodd i ymuno â ni ar Ddydd Llun 5ed a ddydd Mawrth 6ed o Awst yn Hwb y Sector Gwirfoddol. Dewch i ddarganfod sut mae cynaliadwyedd a’r amgylchedd yn cydblethu â diwylliant Cymru, a’n helpu i adeiladu dyfodol gwyrddach, mwy cynhwysol i Gymru.

Alys Reid Bacon yw’r Swyddog Cymorth Cyflog Byw ac AD. Alys is passionate about sustainability and is currently working on her PhD in Biological Sciences, titled, “The influence of genotype, environment management factors on yield development, grain filling grain quality in oats.”

Rydym yn mynd i’r Eisteddfod! Read More »

Grwp Herio Cymru Sero Net 2035 yn lansio ei her gyntaf

Mae’r byd yn profi effeithiau trychinebus yr argyfwng hinsawdd ac ar hyn o bryd nid yw ar y trywydd iawn i osgoi effeithiau pellach a allai gael effaith negyddol ar ein bywydau ni i gyd. Yn ddiweddar, cyhoeddodd gwyddonwyr blaenllaw yr hyn a elwir yn “ein rhybudd terfynol”. Mae Llywodraeth Cymru a Phlaid Cymru ar y cyd wedi gwahodd grŵp annibynnol i archwilio sut y gall y wlad gyflymu ei throsglwyddiad i sero net, a sut y gallai fod yn bosibl diwygio ei tharged i 2035 o 2050 ymlaen.

Tasg y ‘Grŵp’, dan arweiniad y cyn Weinidog Amgylchedd Jane Davidson, yw:

  • dod o hyd i’r enghreifftiau gorau o newid trawsnewidiol o Gymru ac o gwmpas y byd;
  • herio llywodraeth Cymru a Senedd i fynd ymhellach ac yn gyflymach;
  • dychmygu sut olwg sydd ar ddyfodol tecach, mwy cynaliadwy i genedl y Cymry.

Dywedodd Will Evans, ffermwr 10fed cenhedlaeth o Wrecsam ac aelod o’r Grŵp:

“Rwy’n bryderus iawn am effaith newid hinsawdd ar ffermio yn y DU a dyna pam rwy’n falch ac yn gyffrous i fod yn rhan o’r sgwrs genedlaethol hon ar sut y gall Cymru roi’r gorau i weithredu ac addasu i ddiogelu dyfodol i’n plant. ”

Mae ffermwr y 10fed cenhedlaeth, Will Evans, yn falch o’i waith. Mae ffermwr y 10fed cenhedlaeth, Will Evans, yn falch o’i waith. Ac eto mae ganddo bryderon dybryd am ddyfodol ffermio yng Nghymru a dyfodol ei ferched yn wyneb newid hinsawdd. Mae’n ymwybodol bod angen i ffermio newid ac mae hyn yn rhoi cyfle enfawr. Yn ddiweddar mae wedi ymuno â ‘Grŵp Her Cymru Net Zero 2035’ sydd newydd ei ffurfio, dan gadeiryddiaeth y cyn-weinidog dros yr amgylchedd, Jane Davidson, i helpu i sicrhau bod ffermio a’r system fwyd yng Nghymru yn addas ar gyfer y dyfodol. Mae’r Grŵp yn lansio ei waith yn ffurfiol heddiw, gyda her gyntaf i archwilio sut y gallai Cymru fwydo ei hun erbyn 2035.

Dywedodd Jane Davidson, Cadeirydd:

“Mae sefydlu’r grŵp her yn dangos bod Llywodraeth Cymru a Phlaid Cymru yn “cael” difrifoldeb ein sefyllfa fyd-eang ac o ddifrif ynglŷn â sut y gallwn leihau’r effeithiau a pharatoi ar gyfer y dyfodol.”

Mae’r Grŵp yn chwilio am yr atebion mwyaf dychmygus i lywio cynlluniau cyflawni 10 mlynedd rhwng 2025 a 2035.

Bydd yn ceisio safbwyntiau o Gymru a’r byd; gwneud casgliadau drafft yn gyhoeddus i’w rhoi ar brawf yn agored yng Nghymru a thu hwnt, cyn gwneud argymhellion i Lywodraeth Cymru a Phlaid Cymru yn haf 2024.

Ychwanegodd Jane Davidson:

“Rwy’n herio unrhyw un sydd â syniadau mawr am sut i gyrraedd sero net erbyn 2035 – tra hefyd yn gwneud yn siŵr ein bod yn cefnogi cymunedau yng Nghymru ac yn sicrhau canlyniadau gwell i fyd natur – i ymateb i’n galwadau am dystiolaeth.”

Bydd y Grŵp am glywed gan bobl a chymunedau ledled Cymru a’r byd i wrando ar eu profiadau a’u syniadau, ar draws ystod o heriau allweddol. Yr her gyntaf, sy’n cael ei lansio heddiw, yw Sut gallai Cymru fwydo’i hun erbyn 2035?

Mae galwad yr her gyntaf am farn a thystiolaeth hefyd yn cael ei lansio heddiw a disgwylir iddo redeg am ddau fis, gan ddod i ben ar 28th Mehefin. Bydd dyddiadau lansio ar gyfer heriau pellach yn cael eu cyhoeddi maes o law. Mae gwaith y Grŵp i fod i redeg tan haf 2024.

Mae’r Grŵp yn cynnwys 25 o aelodau annibynnol, di-dâl ac mae’n cynnwys cynrychiolwyr o Senedd Ieuenctid Cymru.

Y pum Her Net Sero 2035 yw:

  1. Sut gallai Cymru fwydo ei hun erbyn 2035?
  2. Sut y gallai Cymru ddiwallu anghenion ynni erbyn 2035 a chael gwared ar danwydd ffosil yn raddol?
  3. Sut y gallai Cymru gynhesu ac adeiladu cartrefi a gweithleoedd erbyn 2035?
  4. Sut y gellid cysylltu pobl a lleoedd ledled Cymru erbyn 2035?
  5. Sut gallai addysg, swyddi a gwaith edrych ledled Cymru erbyn 2035?

Grwp Herio Cymru Sero Net 2035 yn lansio ei her gyntaf Read More »

Ffeithlun Effeithiau’r newid yn yr hinsawdd ar iechyd a llesiant

Wedi’i lansio i gyd-fynd â Chynhadledd y Partïon 26 (COP26), mae’r ffeithluniau’n canolbwyntio ar y berthynas rhwng yr amgylchedd naturiol ac iechyd, y grwpiau poblogaeth yr effeithir arnynt a rhai o effeithiau allweddol iechyd a llesiant newid yn yr hinsawdd a’r grwpiau poblogaeth hynny y gellid effeithio arnynt.

Mae Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi ymrwymo yn ei gynllun hirdymor i weithio gyda’n partneriaid i baratoi ar gyfer effaith ddisgwyliedig ac annisgwyl newid yn yr hinsawdd yng Nghymru ac ymateb i hyn. Fel rhan o’n cyfraniad, mae’r Uned Gymorth Asesu Effaith ar Iechyd (WHIASU) wedi bod yn gweithio gydag asiantaethau partner gan gynnwys Cyfoeth Naturiol Cymru, Adfywio Cymru a Llywodraeth Cymru, ar Asesiad o’r Effaith ar Iechyd (HIA) Newid yn yr Hinsawdd yng Nghymru. Mae’r ffeithluniau’n rhan o’r gwaith hwn sy’n mynd rhagddo a’i nod yw sicrhau bod gan sefydliadau a Chyrff Cyhoeddus yng Nghymru y dystiolaeth a’r wybodaeth sydd eu hangen arnynt i gynllunio ar gyfer yr effeithiau iechyd a llesiant ar bobl a chymunedau a ddaw yn sgil newid yn yr hinsawdd ac ymateb hyn.

Gellir eu lawrlwytho yma ynghyd â’r cyfeiriadau a ddefnyddiwyd i greu’r ffeithluniau.

Ffeithlun Effeithiau’r newid yn yr hinsawdd ar iechyd a llesiant Read More »

Cenin cement lorry

Cenin Group

Sefydlwyd Grŵp Cenin ar gyfer datblygu technolegau arloesol. Mae ein technoleg a ddatblygwyd ym Mhrifysgol Caerdydd, yn defnyddio technegau dadansoddol blaengar a pheirianneg gemegol i ganiatáu cynhyrchu sment isel iawn mewn carbon.

Deilliodd egwyddor sylfaenol Grŵp Cenin o daith astudio yn 2007. Mewn gwledydd Ewropeaidd eraill mae llawer mwy o gydweithrediad ac integreiddiad mewn gweithrediadau, sy’n caniatáu i fentrau fod yn llawer mwy effeithlon. Yn Güssing yn Awstria, maent wedi profi y gallant, drwy ddefnyddio’r adnoddau naturiol sydd o’u cwmpas, greu cyflenwadau arwyddocaol o ynni adnewyddadwy, ac yn fwy pwysig weithgaredd a chyflogaeth economaidd. Gwelodd sylfaenydd Grŵp Cenin y cyfle i greu hybrid o’r model hwn yng Nghymru ac fel canlyniad ganwyd  Parc Stormy.

I gyflawni datblygu cynaliadwy mae arnoch angen medru creu swyddi arwyddocaol neu o leiaf ychwanegu at sicrwydd swyddi. O’r cysyniad hwn lluniwyd egwyddorion sylfaenol Grŵp Cenin ym Mharc Stormy: cynhyrchu ynni drwy ddefnyddio adnoddau naturiol, ailgylchu deunyddiau a gwastraff, a chreu swyddi cynaliadwy diogel.

Mae’n rhyfeddol i fedru dweud ein bod wedi gweithredu technegau cynaliadwy ac economi cylchol. Mae siarad am leihad mewn carbon a gwastraff fel elfennau allweddol cynaliadwyedd yn ymddangos fel cyflawniad o bwys, hyd nes eich bod yn sylweddoli bod banciau bwyd a thlodi tanwydd yn dal o’n cwmpas ym  mhob man – materion bywyd bob dydd i bobl sy’n byw ddim ond ychydig filltiroedd i ffwrdd.

Ers ei gysyniad cynnar yn 2007, mae Grŵp Cenin wedi datblygu clwstwr o brosiectau ynni adnewyddadwy cyd-ddibynnol yn cynnwys, gwynt, paneli solar ffotofoltäig, treuliad anaerobig, ac mae cynlluniau ar y gweill i ychwanegu storio batris a chynhyrchu hydrogen ar gyfer gorsaf ail-lenwi â thanwydd hydrogen.

Ymhlith y clwstwr hwn o ynni adnewyddadwy, a fydd cyn hir yn cynhyrchu digon o bŵer dros ben i gwrdd ag anghenion ynni Porthcawl, y dref leol, lleolir cyfleuster ymchwil mwynau arbenigol a sy’n cynhyrchu sment carbon isel iawn.

Dros y 7 blynedd ddiwethaf mae ochr sment y busnes wedi llwyddo i ddod o hyd i ffyrdd o ailddefnyddio cynnyrch gwastraff o’r diwydiannau dur, glo, biomas a phuro olew yng Nghymru. Mae’r gwastraff a’r sgil gynnyrch hyn wedi cael eu defnyddio fel sment yn y diwydiannau dur, insiwleiddio, concrid a diwydiannau  sefydlogi tir.

Mae’r IP, patentau a chymeradwyaeth technegol Ewropeaidd parhaus ar gyfer y dull newydd arloesol hwn o gynhyrchu sment wedi arwain at leihad dramatig yn y gwastraff sy’n mynd i safleoedd tirlenwi, a thrwy hynny’n gwneud arbedion economaidd o bwys a chynnydd arwyddocaol mewn swyddi mewn ardaloedd â galw mawr amdanynt. Crëir effaith pelen eira drwy ddarganfod cynnyrch newydd arloesol. Mae hyn yn caniatáu gwell defnydd o adnoddau, gan leihau gwastraff cynhyrchwyr a chostau sgil gynnyrch, ac yn galluogi defnyddio math newydd o gynnyrch sment isel iawn mewn carbon.

Heddiw mae cannoedd o filoedd o dunelli o wastraff na fydd yn mynd i safleoedd tirlenwi, miloedd o gartrefi’n cael eu cyflenwi gan ynni adnewyddadwy a channoedd o swyddi’n cael eu creu neu eu gwella yn unig drwy ddarganfod gwastraff, gwneud defnydd o safle diwydiannol dirywiedig, a thrwy wneud defnydd llwyr o’r adnoddau naturiol sydd ar gael (gwynt a phelydriad solar).

Mae Grŵp Cenin yn dangos bod gan Gymru’r cyfle i harneisio adnoddau naturiol a gwastraff i helpu i wella gweithgaredd economaidd, lleihau allyriadau carbon a chynyddu effeithlonrwydd adnoddau ar yr un pryd. Gellir cyflawni datblygu economaidd hanfodol drwy ddefnyddio gwastraff ac adnoddau naturiol yn unig, tra hefyd yn mynd i’r afael â her fwyaf dynoliaeth, Newid Hinsawdd.

Cenin Group Read More »

Scroll to Top
Skip to content