ES Adnoddau

Bocs Bwyd – llwybr gyrfa cynhwysol ym Mro Morgannwg

Mae Bocs Bwyd yn fenter arlwyo, sy’n cael ei rhedeg gan Ysgol Y Deri, mewn cydweithrediad â’r diwydiant adeiladu. Wedi’i ariannu gan arian o Gronfa Her yr Economi Sylfaenol Llywodraeth Cymru, mae’n cynnig amgylchedd ddysgu galwedigaethol i ddysgwyr sydd ag Anghenion Dysgu Ychwanegol (ADY), ac yn galluogi Ysgol Y Deri i ddatblygu’r Hyfforddeiaeth Bocs Bwyd. Mae’r prosiect yn anelu at ddatblygu sgiliau ac hyder, ac arddangos gallu pobl ifanc sydd ag anghenion arbennig. Mae’n eu helpu i ddatblygu annibyniaeth a bod yn rhan o’r gweithlu, gweithlu y maen nhw yn aml yn cael eu cau allan ohono.

Ysgol Y Deri yw ysgol addysg arbennig Bro Morgannwg, yn gweithio gyda myfyrwyr rhwng 3 ac 19 oed ar draws y spectrwm cyfan o gyflyrau, gan gynnwys awtistiaeth gweithredu lefel uchel, problemau emosiynol, ymddygiad ac iechyd meddwl ac anawsterau dysgu dwys lluosog.

Mae’r ysgol yn canolbwyntio ar arlwyo fel llwybr galwedigaethol i ddysgwyr 14-19 oed sydd â’r potensial i fod yn economaidd weithgar. Gan atgynhyrchu’r amgylchedd waith, mae gan yr ysgol gegin hyfforddi o safon broffesiynol, a siop goffi steil barista, ar y safle.  Mae llawer o’r myfyrwyr yn gadael yr ysgol gyda chymwysterau a gydnabyddir gan y diwydiant mewn Hylendid Bwyd ac arlwyo Lefel Mynediad a Lefel 1, a chymwysterau cyflogadwyedd, yn cynnwys BTEC. Mae’r ysgol hefyd yn darparu cyfleoedd profiad gwaith mewn lleoliadau arlwyo megis Costa a Farmhouse Inns.

Serch hynny, er gwaethaf eu profiad galwedigaethol a’u cymwysterau, oherwydd eu gallu academig mae llawer o’r myfyrwyr yn cael trafferth cwrdd â’r gofynion mynediad at gyrsiau arlwyo mewn colegau. Hefyd, dim ond ychydig gyfleoedd sydd ar gael iddynt dderbyn cefnogaeth yn y gwaith gan gyflogwyr posibl, i’w galluogi i fanteisio ar y llwybrau gyrfa y mae Ysgol y Deri wedi’u paratoi ar eu cyfer. Felly, er eu bod wedi ennill y cymwyseddau i fod yn rhan o’r gweithlu, mae llawer o’r myfyrwyr yn gadael heb y gobaith o dod o hyd i swydd go-iawn.

Er mwyn mynd i’r afael â’r sefyllfa anodd hon, roedd Ysgol Y Deri wedi gwneud cais at Gronfa Her yr Economi Sylfaenol Llywodraeth Cymru, ac wedi derbyn cyllid am eu prosiect Bocs Bwyd.

Mae Bocs Bwyd yn gegin arlwyo a lansiwyd yn 2019, yn gwasanaethu safleoedd dwy ysgol newydd yn y Barri, a’r ddwy ysgol yn rhan o raglen Ysgolion yr 21ain Ganrif, Bro Morgannwg. Ar wahan i’r rheolwr arlwyo, mae’r gegin wedi’i staffio’n gyfangwbl gan ddisgyblion Ysgol Y Deri a’u staff cymorth.

Adeiladwyd y gegin gyda chefnogaeth y cwmnïoedd adeiladu Morgan Sindall a Bouygues UK; roedd Morgan Sindall wedi darparu’r cynhwysydd cludo ac roedd Bouygues wedi’i adleoli ar amser trosglwyddo a gytunwyd arno. Defnyddiwyd arian o’r Gronfa Her i gefnogi staff ychwanegol. 

Ar ȏl oedi oherwydd COVID, dechreuodd Bocs Bwyd wasanaethu ar y safle ym Medi 2020, yn unol â pholisi gweithio diogel Llywodraeth Cymru ac Ysgol y Deri. Mae’r gegin wedi’i rhannu’n 4 gorsaf waith, sy’n caniatáu i’r disgyblion ddatblygu sgiliau yn amrywio o waith paratoi at olchi llestri, gan ffocysu ar ansawdd, gwerth am arian a maeth. 

Roedd Bocs Bwyd yn fenter newydd ac arloesol i Ysgol Y Deri; menter arlwyo gynaliadwy a gynhelir gan, ond sydd â hunaniaeth ar wahan i, yr ysgol. Roedd hyn wedi golygu bod Ysgol Y Deri yn gallu creu amgylchedd waith go-iawn i’w dysgwyr, a oedd yn cae eu cefnogi a’u gwerthfawrogi fel cyd-weithwyr, yn hytrach na fel myfyrwyr. Yn y ffordd yma roedd hi hefyd y bwysig i dîm Bocs Bwyd eu bod yn cael eu gweld fel café cyffredin, yn hytrach na fel ‘café anghenion arbennig’.

Mae Bocs Bwyd wedi galluogi Ysgol Y Deri i fynd i’r afael â, mewn ffyrdd nad oedd yn agored iddynt cyn hyn, y ffaith bod llawer o’r disgyblion yn methu cael mynediad i goleg neu gyflogaeth wedi iddynt adael.  Roedd y meysydd i’w canolbwytio arnynt yn cynnwys datblygu’r Hyfforddeiaeth Bocs Bwyd a helpu’r disgyblion a’u teuloedd gredu yn eu gallu i fod yn rhan o’r gweithlu.

Mae’r Hyfforddeiaeth Bocs Bwyd yn cyfuno Cymwysterau Sgiliau Hanfodol mewn Llythrennedd a Rhifedd a Gwobrau Arlwyo a Chyflogadwyedd Lefel Mynediad / Lefel 1, yn arwain at ddyfarniad maint Tystysgrif, a chymhwyster Hylendid Bwyd City and Guilds Lefel 1 neu 2. Mae’r Hyfforddeiaeth hefyd y cynnwys lleifaswm o 120 awr o leoliad gwaith yn Bocs Bwyd.

Mae Bocs Bwyd wedi bod yn allweddol i’r ysgol o ran datblygu’r hyfforddeiaeth – mae nid yn unig yn caniatáu i’r ysgol ddarparu lleoliad gwaith gwarantedig, ond hefyd yn golygu ei fod yn gallu teilwra’r lleoliad i sicrhau bod y dysgwyr yn profi’r holl agweddau ar arlwyo, a darparu cymorth ychwanegol, yn ȏl yr angen. Mae hyn yn newid sylweddol i’r profiad gwaith y mae Ysgol Y Deri, yn hanesyddol, wedi medru cynnig i’w fyfyrwyr.

Mantais arall yr hyfforddeiaeth yw ei bod yn paratoi ac yn cymhwyso’r myfyrwyr at waith arlwyo ar lefel uwch na’r hyn yr oedd Ysgol Y Deri yn medru ei ddarparu yn flaenorol. Fel arfer, ni all ieuenctid sy’n gweithio ar Lefel Mynediad gael mynediad at Brentisaethau Sylfaenol, gan eu bod yn gofyn am 5 TGAU. Serch hynny, mae Hyfforddeiaeth Bocs Bwyd yn cynnig ffordd unigryw i bobl fanc ennill cymwysterau galwedigaethol tebyg tra’n gweithio ar Lefel Mynediad, rhywbeth nad yw Ysgol Y Deri wedi gallu cynnig fel pecyn erioed o’r blaen. Erbyn hyn mae 8 dysgwr wedi cwblhau’r Hyfforddeiaeth. Mae Charlie, sy’n hyfforddi yn Bocs Bwyd, wedi cael ei dderbyn ar gwrs arlwyo yng Ngholeg Pen y Bont, ac yn dechrau yno ym Medi 2021, tra bod eraill wedi llwyddo i ennill lleoedd ar gyrsiau arbenigol Lefel 1 mewn sectorau diwydiannol eraill. Mae pob un ohonynt wedi datblygu ffydd mewn llwybr at waith cyflogedig, llwybr nad oeddent, cyn hyn, yn credu ei fod yn agored iddynt.

Mae amgylchedd waith go-iawn Bocs Bwyd yn rhoi cyfle i’r disgyblion arddangos eu doniau i gwsmeriaid sy’n talu, a hynny yn y byd mawr sydd ohoni. Mae hyn, a’r model gwaith a gefnogir (lle mae’r dysgwyr yn cael eu cefnogi a’u gwerthfawrogi fel cyd-weithwyr, yn hytrach na fel myfyrwyr) yn darparu gofod lle y gall y disgyblion ddatblygu eu hunan-gred ac hyder fel aelodau o’r gweithlu. Atgyfnerthwyd hyn gan Hyfforddiant Swyddi, gan gynnwys Cynllunio Person Ganolog, i greu proffil galwedigaethol a llwybrau at waith.

Mae’n bosibl gweld llwyddiant y prosiect yn y maes hwn drwy wrando ar sylwadau’r disgyblion, y rhieni a’r gofalwyr.

“Mae gweitho yn Bocs Bwyd wedi gwella fy hyder pan yn cyfranogi at amgylchedd waith, ac wedi gwella fy sgiliau rhyngbersonol”. Sam, hyfforddai Bocs Bwyd.

Mae’r holl ofalwyr a’r rhieni yn cytuno’n gryf bod eu plentyn wedi ennill mwy o hyder o ganlyniad o fod yn rhan o Bocs Bwyd ac yn cytuno, neu’n cytuno’n gryf, bod gan eu plentyn mwy o obaith ynghylch y dyfodol, ac yn bositif o ran derbyn gwaith cyflogedig. Roedd y rhieni a’r gofalwyr hefyd yn cytuno, neu’n cytuno’n gryf, eu bod nhw hefyd yn fwy gobeithiol ynghylch dyfodol eu plant, ac yn fwy hyderus y byddant yn dod o hyd i waith cyflogedig. 

Er gwaethaf llwyddiannau’r prosiect, mae ei natur arloesol yn golygu bod rhai o’r heriau heb eu datrys, ac mae angen mwy o waith at y dyfodol.

Mae rhai o’r problemau yn cynnwys materion llywodraethu a chyfansoddiadol o ran ysgol yn cynnal busnes. Am y rhesymau addysgiadol a amlinellwyd uchod, ac er mwyn creu model lle y gallai Ysgol Y Deri weithredu prosiect Bocs Bwyd ar sail adennill costau, roedd hi’n bwysig bod Bocs Bwyd yn endyd ar wahan i’r ysgol. Serch hynny, mae masnachu gan ysgolion yn codi problemau yng Nghymru, gan nad yw system ysgolion Cymru wedi’i hacademeiddio, fel yn Lloegr; yno mae’n haws i ysgolion droi’n academi, ac mae gan academi rheoliadau llai caeth o ran masnachu. Mae Ysgol Y Deri yn cefnogi’r ffaith nad yw ysgolion Cymru yn cael eu hacademeiddio ond, serch hynny, mae ‘n golygu bod hi’n eithaf anodd i ysgol gynnal busnes.

Gan weithio gyda Chwmnïau Cymdeithasol Cymru, roedd Ysgol Y Deri wedi llunio cyfansoddiad i gynnal Bocs Bwyd fel Cwmni Cymdeithasol (menter) sy’n gweithredu fel CIC ond, yn hytrach na’i gofrestru gyda Thŷ’r Cwmnïau, mae’n cael ei arolygu gan bwyllgor a gyfansoddir a’i lywodraethu gan reolau cadarn yn yr ysgol. Yr ydym eto i weld hyfywedd hirdymor y datrysiad hwn, gan fod cwestiynau’n codi ynghylch atebolrwydd y pwyllgor, ac mae’r rhain yn cael eu harchwilio gan Gyngor Bro Morgannwg. Os bydd y model yn gweithio, mae’n cynnig model addysg alwedigaethol newydd (a fyddai o ddefnydd ehangach na dim ond ym maes arlwyo) sy’n ariannu, yn rhannol neu’n gyfangwbl, ei gost. Ar hyn o bryd mae’r ysgol yn darparu ‘cymhorthdal’ i Bocs Bwyd drwy ddarparu cefnogaeth swyddfa a’r staff addysgu. Serch hynny, hoffai’r tîm symud at sefyllfa lle y mae’r costau’n cael eu talu gan gymorth grant neu gytundeb lefel gwasanaeth, gyda’r strwythur Cwmni Cymdeithasol yn golygu bod Bocs Bwyd yn gallu ymgeisio am ystod ehangach o grantiau, o’i gymharu â’r hyn y gall yr ysgol ymgeisio amdanynt.

Her arall yw twf a chynaliadwyedd y prosiect at y dyfodol. Mae’r prosiect ar waith ond mae arweinydd y prosiect, Sue Williams, yn cydnabod bod cychwyn prosiectau o’r fath yn aml yn cael ei wneud gan obeithio am y gorau; mae hi am i’r prosiect ddal i fod yn hyfyw ac osgoi bod tîm y prosiect yn suddo dan bwysau’r gwaith. Am 6 mis roedd Bocs Bwyd yn rhedeg dau safle yn gyfochrog, gan ddodi pwysau ar y tîm ond hefyd yn arddangos gallu’r prosiect i dyfu.

Mae gan Bocs Bwyd ddiddordeb mewn dwy agwedd o’i dwf; datblygu model busnes cynaliadwy a’r effaith addysgiadol. Yn fasnachol, maen nhw am fod yn brif gynheiliad i’r diwydiant adeiladu lleol, yn darparu bwyd i weithwyr adeiladu a bod yn rhan bwysig o’r drafodaeth ynghylch gwerthoedd cymdeithasol yn y sector. Yn addysgiadol, mae’r tîm y archwilio a fyddai’n bosibl lletya lleoliadau hunan-ariannu, a p’un ai fyddai modd darparu lleoliadau gwaith i ysgolion arbennig llai o faint, er mwyn eu galluogi nhw i ddatblygu eu hyfforddeiaethau neu brentisiaethau eu hun.

Yn olaf, er gwaethaf eu sgiliau a chymwysterau ychwanegol, nid yw’r llwybr at waith neu addysg bellach i ddisgyblion Bocs Bwyd bob amser yn glir. Mae Sue yn esbonio y bydd gan y dysgwyr sy’n gadael Bocs Bwyd yr holl sgiliau sydd eu hangen yn y diwydiant arlwyo; y broblem yw bod angen arnynt ychydig o gymorth ychwanegol yn y gweithle, a nid yw’r mwyafrif helaeth o gyflwogwyr yn darparu hyn. Felly, mae’r tîm yn ymchwilio sefydlu partneriaeth gyda sefydliad mawr y sector cyhoeddus, gan gydweithio gyda nhw i wella’u gallu i gefnogi phobl sydd ag anghenion arbennig; efallai y bydd modd cynnig gwasanaeth hyfforddwr swyddi, yn gyfnewid am ymrwymiad i dderbyn nifer penodedig o ddisgyblion Bocs Bwyd fel staff. Mae Bocs Bwyd hefyd yn ymchwilio cyllido rhaglen barhaol ar gyfer NEETS, a’u cymhwystra am raglen Kickstart yr Adran Waith a Phensiynau; ar hyn o bryd, nid yw’r disgyblion yn gymwys i dderbyn hwn gan na fyddant wedi bod ar Gredyd Cynhwysol pan yn gadael Ysgol Y Deri.

Ond nid yw’r heriau hyn yn tynnu oddiwrth yr effaith bositif ar y dysgwyr. Mae Sue yn dweud ei bod “wedi’i syfrdanu gan newid meddylfryd y bobl ifanc a oedd yn ymuno â ni”. Newid meddylfryd lle y mae’n bosibl gweithio mewn amgylchedd gyhoeddus sy’n herio dysgwyr ac, wrth wneud hynny, sy’n rhoi cyfle iddynt dyfu.

O fis Medi 2021 mae Ysgol Y Deri yn bwriadu creu dosbarth Bocs Bwyd dynodedig, gyda’r staff addysgu a’r staff cymorth yn cael eu hariannu o gyllideb craidd yr ysgol. Bydd y costau ychwanegol sy’n codi o gynnal y busnes yn cael eu had-ennill o’r gweithgareddau masnachu. 

Mae’r ffigyrau masnachu 12 mis rhagamcanol yn awgrymu elw gros ar werthiant – yn cwrdd â chostau gweithredol ychwanegol Ysgol Y Deri o gynnal menter arlwyo. Mewn cydweithrediad â’r sector preifat, mae Ysgol Y Deri wedi creu busnes sy’n ariannol gynaliadwy a sy’n darparu amgylchedd ddysgu alwedigaethol unigryw ac holistaidd i’w disgyblion. Yn ei dro, mae hyn wedi hybu eu hegni a’u ffydd yn eu gallu i weithio, ac wedi rhoi iddynt lefel uwch o sgiliau a chymwysterau nag oedd yr ysgol yn gallu cynnig iddynt o’r blaen. 

“Mae newid yn digwydd pan fod ymddiriedaeth yn bodoli”

United Welsh, Linc Cymru, Melin Homes a Tai Calon yw’r 4 gymdeithas dai sy’n gyfrifol am yr holl dai cymdeithasol ym Mlaenau Gwent – sef 20% o holl stoc dai y sir. Yn 2019 roeddent wedi dechrau ar brosiect i weld a allai grym cyfanswm eu gwariant fod o fudd i’r cymunedau o’u hamgylch.

Roedd cydweithio blaenorol wedi adnabod bod cadwyni cyflenwi adeiladu, a chynnal a chadw, yn feysydd allweddol lle roedd modd targedu gwariant er mwyn cefnogi’r economi leol, a chynnig cyfleoedd am hyfforddiant a datblygu sgiliau, tyfu busnes a chreu swyddi yn lleol. Serch hynny, er mwyn mapio’r cadwyni cyflenwi hyn, a chreu cysylltiadau rhwng cyllidebau a chynlluniau gwaith y 4 mudiad, roedd angen gwneud gwaith dadansoddi gofalus ac adnoddau pwrpasol, ffactorau a oedd yn anodd dod o hyd iddynt ymysgy y gofynion a’r blaenoriaethau a oedd eisoes yn bodoli.

Roedd y partneriaid wedi cyflwyno cais at Gronfa Her yr Economi Sylfaenol, Llywodraeth Cymru er mwyn helpu cyflymu’r cydweithio yma, a dyfarnwyd grant iddynt i gydnabod yr effaith y gallai hyn gael ar fusnesau economi sylfaenol yr ardal. Byddai’r prosiect a gymeradwywyd yn mapio’r cadwyni cyflenwi ar draws y pedwar mudiad, yn adnabod cyfleoedd allweddol i gryfhau gwariant a chyflenwyr lleol, adeiladu gwell perthynas gyda mentrau cymdeithasol a BBaCh, a’u cysylltu gyda’r rhwydweithiau cefnogi busnes presennol.

Un o’r camau allweddol cyntaf i’w cymryd oedd casglu a choladu data cadwyni cyflenwi y 4 partner. Er mwyn gwneud hyn, rhestrwyd a chyfunwyd cyllidebau cynnal a chadw arfaethedig y 4 gymdeithas dai, gan gynhyrchu blaengynllun gwaith 10 mlynedd o hyd, gwerth £90 miliwn. Yna, defnyddiwyd y data i gychwyn sgyrsiau gyda busnesau lleol ynghylch sut y gallai’r gwaith hyn gael ei gyflenwi’n lleol, a chadw cymaint â phosibl o’r gwariant ym Mlaenau Gwent.

Mae’r math hyn o wybodaeth, sef trafod gwerth a maint y cyfleoedd gwaith a fydd, o bosib, ar gael yn y dyfodol, o fudd enfawr i gynllunio busnes, yn arbennig i gyflenwyr llai neu mwy arbenigol. Gall gwybodaeth am gyfleoedd yn y dyfodol fod yn allweddol wrth, er enghraifft, benderfynu a dylid cyflogi aelod ychwanegol o staff neu fuddsoddi mewn hyfforddiant am fath newydd o osodiad neu gynnyrch.

Budd annusgwyl arall y prosiect yw ei botensial i newid y cylch gwaith ‘ffyniant a methiant’ roedd y partneriaeiaid yn ei greu, yn anfwriadol, o bryd i’w gilydd. Dyma un esiampl – yn hytrach na bod un gymdeithas dai yn gofyn i FBaCh amnewid eu holl ffenestri mewn un tymor (ffyniant), a bod gwaith tebyg yn dod i ben am fisoedd lawer nes bod cymdeithas dai arall yn gwneud yr un peth (methiant), erbyn hyn gall y cymdeithasau tai gyfunu eu rhaglenni gwaith er mwyn sicrhau bod gwaith parhaus ar gael.

Yn ogystal â choladu data y gadwyn cynnal a chadw a chyflenwi, roedd y partneriaid hefyd wedi rhannu syniadau a’u rhaglenni presennol er mwyn cefnogi mudiadau cymunedol. Arweiniodd hyn at gyfuno adnoddau’r partneriaid ymhellach – y tro hyn er mwyn cefnogi mannau a mentrau cymunedol yn well drwy’r trafferth y mae COVID-19 wedi’i achosi. Gan gydweithio gyda CLES, Canolfan Gydweithredol Cymru a’r Ffederasiwn Busnesau Bach, mae’r prosiect hefyd wedi gweithio i sefydlu Rhwydwaith Menter Gymdeithasol ym Mlaenau Gwent, a’r gobaith yw y bydd yn parhau ymhell ar ȏl i’r cyfnod grant ddod i ben.

Yn ogystal â chyflawni nodau gwreiddiol y cais a wnaethpwyd i’r Gronfa Her, mae’r cydweithio agosach a hyrwyddwyd gan y grant hefyd wedi dylanwadu ar y gwaith ehangach.
Yn debyg i lawer o gymdeithasau tai, mae’r cymdeithasau tai ym Mlaenau Gwent yn gweithio ar gynlluniau i ddatgarnboneiddio tai drwy waith ȏl-osod. Er fod hyn yn heriol, ac yn golygu y bydd rhaid newid y cynlluniau cynnal a chadw sydd eisoes yn bodoli, mae hefyd yn cynnig cyfle arwyddocaol i gefnogi swyddi newydd, gwyrdd, sy’n talu’n dda, yn yr ardal.

Mae’r bartneriaeth o’r farn bod y ffyrdd cydweithredol o weithio a sefydlwyd yn ystod prosiect y Gronfa Her yn ei galluogi i gynllunio a chyflenwi ȏl-osod mewn ffyrdd sydd, oherwydd eu maint, yn gallu cyflwyno buddion sy’n fwy na’r rhai a welwyd yn ystod y prosiect gwreiddiol. Byddai’n bosibl i’r broses o gyfuno cyllidebau a rhaglenni gwaith fynd mor bell â helpu sbarduno creu diwydiant ȏl-osod lleol newydd drwy allu gwarantu gwaith cyson, sydd wedi’i anelu at gyflenwyr llai a lleol.

Bydd hyn yn cynnwys defnyddio’r perthnasau a ffurfiwyd yn ystod y prosiect gyda’r colegau lleol, BBaCh a’r byd academaidd i archwilio ffyrdd o fynd i’r afael â hyfforddiant a’r bylchau sgiliau sy’n berthnasol i’r gwaith arfaethedig, fel bod modd gwneud y gwaith yn lleol. Gallai hyn fod yn gyfraniad pwysig i gronfa sgiliau y sir sydd, fel llawer o ardaoedd ȏl-ddiwydiannol eraill, yn dioddef lefelau o ddiweithdra sy’n uwch na’r cyfartaledd cenedlaethol.

Mae’r partneriaid yn cychwyn drwy ȏl-osod 200 o gartrefi; bydd y gwaith yn cael ei ariannu gan grant arall o Lywodraeth Cymru, cynllun a fydd yn ffynhonnell ddysgu sut mae ȏl-osod mewn ffordd sy’n gweithio i’r bobl sy’n byw yn y cartrefi hyny, ac yn cyflenwi’r gwaith gan ddefnyddio BBaCh lleol.

Un o sgil-effeithiau pwysig y gwaith hwn yw Cynulliad Hinsawdd Blaenau Gwent – y cyntaf o’i fath yg Nghymru. Bydd y cynulliad dinasyddion hwn yn caniatâu i breswylwyr lleol lunio cynlluniau datgarboneddio nid yn unig y bedair gymdeithas dai, ond hefyd Cyngor Bwrdeistref Sirol Blaenau Gwent a phenderfynwyr lleol eraill, gan sicrhau eu bod yn cydfynd â dyheadau bobl lleol. Mae’n ffurfio un rhan o’r dull ymgysylltu cymunedol newydd y mae’r 4 gymdeithas dai wedi’i ddatblygu yn ystod y prosiect.

Mae Steve Cranston, Arweinydd yr Economi Sylfaenol ar ran United Welsh, o’r farn bod y prosiect cychwynnol felly wedi lledu i fod yn rhywbeth llawer ehangach, a fydd yn cael effaith hirdymor ar y ffordd y mae’r partneriaid yn cydweithio, a’u galluogi i wasanaethu eu preswylwyr a’r cymunedau lleol o’u cwmpas yn well .

Mae gan Steve ddau syniad i eraill sy’n gwneud y math yma o waith. Wrth fynd ati i ddatblygu cydweithrediad rhwng mudiadau, mae’n dweud taw ymddiriedaeth yw’r prif ffactor, ac yn esbonio bod “newid yn digwydd pan fod ymddiriedaeth yn bodoli”. Ym mha ffordd mae datblygu ymddiriedaeth? Trwy fod yn agored, yn dryloyw a gwrando.

Syniad arall yw parhau i ffocysu ar yr hyn sy’n greiddiol i’r economi sylfaenol, sef pobl. Darparu gwasanaethau da i bobl, gwasanaethau a gefnogir gan swyddi da. Mae Steve yn dweud bod cynnal sgyrsiau cyson gyda phobl leol a chymunedau, a chanolbwyntio ar wrando ar eu barn, yn hanfodol er mwy sicrhau bod yr adnoddau yn cyrraedd y mannau hynny lle y mae eu hangen.

Yn ȏl Steve, y peth gorau am fod yn rhan o Grofa Her yr Economi Sylfaenol yw “cael yr amser i ffurfio partneriaethau ymddiriedol gyda sefydliadau partner. Ymddiriedaeth yw’r peth mwyaf pwysig, ac ‘rydym wedi darganfod cyfleoedd i greu manteision cyd-fuddiannol hirdymor”.

Cyngor Bro Morgannwg: Newid y fford o gaffael yn y sector cyhoeddus

Gyda chymorth Cronfa Her Economi Sylfaenol Llywodraeth Cymru, mae Cyngor Bro Morgannwg yn newid ei ddull caffael er lles yr economi sylfaenol.

Caffael yw’r dull a ddefnyddir gan unrhyw fudiad i brynu nwyddau, gwasanaethau neu waith o ffynhonnell allanol. Yn aml, mae’n defnyddio proses o gyflwyno cynigion cystadleuol. Yn syml iawn hwn yw’r siopa y mae mudiad yn gwneud i gyflawni ei nodau ac amcanion.

Y Cyngor yw’r mudiad sy’n gwario’r mwyaf o arian yn y Fro, yn gwario £186 miliwn y flwyddyn. Mae staff y Cyngor o’r farn bod ganddynt gyfrifoldeb i wario’r arian hwnnw i sicrhau gwerth gorau i’r ardal, gan gynnwys sgiliau, iechyd, llesiant, buddion amgylcheddol a chyflogaeth.

Pan gafodd Cronfa Her Economi Sylfaenol Llywodraeth Cymru ei lansio, roedd y Cyngor wedi gweld cyfle i gryfhau ei arferion caffael er mwyn helpu diwallu’r amcanion hyn, gan gynnwys gwell cefnogaeth i BBaCh (busnesau bach a chanolig) a gydnabyddir eu bod yn ‘anadl einioes yr ardal’.

Dyfarnwyd yr arian am brosiect a anelwyd at dyfu BBaCh lleol, ac i gynyddu’r nifer o’r rheini sy’n darparu contractau ar ran y Cyngor. Roedd Maddy Sims, sy’n arwain gwaith economi sylfaenol y Cyngor, wedi sylweddoli y byddai hyn hefyd yn cynnwys newid y canfyddiadau diwerth hynny sy’n honni bod caffael y Cyngor yn broses caeëdig, yn hytrach nag yn un agored.

Gan gydnabod bod deialog yn gwbl hanfodol, roedd y prosiect wedi canolbwyntio ar wrando ar fusnesau lleol, defnyddio data a cheisio ‘dynoli’r’ broses o gynnig am gontractau’r Cyngor, fel bod mwy o FBaCh yn cael budd.

Yn aml nid oes gan FBaCh incwm cyson ar ddiwedd y mis. Oherwydd hyn, fel mae Maddy yn esbonio, mae’n bwysig dileu rhwystrau i’r broses o wneud cynnig, gan na all fusnesau fforddio cynnig yn barhaus am gontractau nad ydynt yn cael eu gwireddu.

Wrth i’r Cyngor gynnal trafodaethau gyda BBaCh lleol sylweddolwyd bod llawer ohonynt yn wynebu anawsterau rhwystredig – ond anawsterau a oedd yn hawdd i’w datrys – a oedd yn eu hatal rhag ennill contractau’r Cyngor. Roedd llawer ohonynt heb glywed am GwerthwchiGymru (un o fentrau Llywodareath Cymru sy’n helpu BBaCh i weithio’n llwyddiannus gyda’r sector cyhoeddus) tra bod eraill yn dioddef problemau bach a oedd, serch hynny, yn achosi digalondid – megis, er enghraifft, eu bod heb osod eu codau yn gywir.

Mae dull ragweithiol o adeiladu perthynas gyda busnesau lleol a gofyn y cwestiwn ‘ beth allwn ni wneud i’ch helpu chi i weithio gyda ni?’ wedi bod yn ganolog wrth ddatrys y problemau hyn, yn hytrach na chymryd yn ganiatáol y byddai BBaCh yn dod at y Cyngor am wybodaeth neu gyngor.

Mae’r Gronfa wedi galluogi’r Cyngor i ymgysylltu â dros 1,000 o fusnesau ers Mehefin 2020 drwy ddigwyddiadau gyda Busnes Cymru, GwerthwchiGymru ac eraill i helpu pobl ddeall a datrys problemau tendro.

Mae dull newydd y Cyngor o gynnal sgyrsiau hefyd wedi llwyddo i gael gwared ar y ffactor ‘gwastraff amser’ a’r ymdeimlad o gael eu llethu y mae llawer o FBaCh yn wynebu pan yn tendro. Mae Maddy yn esbonio bod y ffactorau hyn nid yn unig yn golygu nad yw rhai BBaCh yn gwneud cynnig, ond hefyd yn rhuthro eu cynigion, gan eu gwneud yn llai tebygol o lwyddo.

Felly, er mwyn helpu annog a thawelu meddyliau BBaCh lleol, mae’r Cyngor yn cynhyrchu ffilmiau astudiaethau achos i arddangos rhai o’r busnesau lleol y mae wedi cydweithio â nhw, gan gynnwys un a oedd, wedi iddo ennill hyder yn y broses dendro drwy ddarparu peiriannau gwerthu i’r Cyngor, wedi mynd yn ei flaen i ennill contract gwerth miliynau o bunnoedd gyda’r GIG.

Mae animeiddiad, sy’n gwneud y broses gaffael ymddangos yn haws ac yn fwy cyffrous, wedi’i gomisiynu ac mae’r Cyngor hefyd wedi cynyddu’r nifer o ymgyrchoedd postio sy’n cael eu hanfon at fusnesau, er mwyn codi ymwybyddiaeth o’r contractau sydd ar gael.

O ganlyniad i’r ymdrechion hyn mae 100 o fusnesau lleol newydd wedi cofrestru gyda GwerthwchiGymru, ac mae’r Cyngor wedi cymryd camau eraill i wneud ei gontractau yn fwy hygyrch i FBaCh, megis rhannu contractau mawr yn ddarnau llai, sef y math o gontract y mae BBaCh yn fwy cymwys i dendro amdanynt.

Roedd sgyrsiau gyda busnesau lleol nid yn unig wedi adnabod rhwystrau i dendro ac ennill contractau, ond hefyd wedi galluogi’r Cyngor ddeall yn well y gadwyn gyflewni leol a’r bylchau yn y farchnad. Mae’r dealltwriaeth hon yn hanfodol os ydy’r Cyngor am gefnogi’r ardal leol gyda’i gwaith caffael; er enghraifft, o bosib, trwy gyfrwng polisi cadwyn gyflenwi neu gaffael rhagweithiol, er mwyn helpu ysgogi gweithgaredd yn y mannau hynny lle mae’r gadwyn gyflenwi’n wag.

Mae’r prosiect hefyd wedi helpu catalyddu ffyrdd newydd eraill o weithredu. Nid yw gwasanaeth caffael y Cyngor wedi’i ganoli, ac mae caffael wedi’i ddatganoli i’r gwahanol gyfarwyddiaethau. Ar hyn o bryd, nid oes unrhyw adrodd yn ȏl canolog ynghylch faint o’r arian sy’n cael ei wario yn lleol, ac mae hyn yn ei gwneud hi’n anodd mesur effaith llawn caffael y Cyngor ar FBaCh neu’r economi sylfaenol lleol yn gyffredinol. Yn yr achos hwn, diffyg data yw’r her. Mae prosiect y Gronfa Her wedi amlygu’r bwlch hwn, bwlch y mae’r Cyngor yn cydnabod fel cam cyntaf cadarnhaol yn y broses o’i oresgyn a’i unioni.

Pwynt pwysig yr hoffai Maddy gyfleu i eraill sy’n gwneud gwaith tebyg yw, yn syml, “camwch i’w ‘sgidiau nhw (BBaCh) ac ystyriwch eu profiadau”. Mae hi’n esbonio, “mae’n golygu llawer o wrando, trafod ac yna darganfod os allwch newid eich prosesau er lles ein gilydd. Dylai unrhyw un sydd am gynnal y math yma o brosiect drafod gyda chymaint o bobl â phosib”.

Caffael yw prif wariant y Cyngor, ac mae Maddy o’r farn bod y Gronfa Her wir wedi amlygu grym posibl y gwariant hwnnw i roi budd i’r economi sylfaenol. Mae wedi cynnig cipolwg newydd i’r Cyngor ynghylch ble i fynd nesaf, gan ail-strwythuro ei wasanaeth caffael, ei safoni a mesur faint o’r arian sy’n cael ei wario yn lleol mewn ffordd fwy manwl.

Yn y pen draw, mae’r Cyngor am gefnogi BBaCh i gyflawni sgiliau, swyddi – ac, yn aml, buddion eraill sy’n gysylltiedig ag economi gref. Mae hefyd am roi mwy o hyder ac ymwybyddiaeth i’r comisiynwyr i wario gan gadw’r ardal leol, a gwerth am arian, mewn golwg.

Cafodd yr astudiaeth achos hon ei chrynhoi gan Cynnal Cymru – Sustain Wales er mwyncefnogi cymuned ymarfer o brosiectau’r Gronfa Her sy’n rhannu dysgu a chydweithio.

Scroll to Top