Economi Sylfaenol

Cymorth ar gael i Gyflogwyr yr Economi Sylfaenol

Y Rhaglen Sgiliau Hyblyg

Mae’r Rhaglen Sgiliau Hyblyg yn fenter sy’n cael ei hariannu gan Lywodraeth Cymru sy’n helpu busnesau ledled Cymru i ddatblygu gweithlu mwy cadarn a mwy medrus. Gall cyflogwyr wneud cais am gyllid i dalu hyd at 50% o’r costau hyfforddi achrededig, gydag uchafswm gwerth o £50,000 fesul cais. P’un a ydych chi’n awyddus i lenwi bylchau mewn sgiliau, cadw staff, neu ddenu talent newydd, gall y Rhaglen Sgiliau Hyblyg eich helpu i fuddsoddi yn nyfodol eich tîm. Mae’r cyllid hwn ar gael i gyflogwyr sy’n gweithredu mewn unrhyw ddiwydiant ledled Cymru. I fod yn gymwys, rhaid i’ch busnes fod wedi’i leoli yng Nghymru, rhaid iddo fod yn ariannol iach ac yn ymrwymo i ryddhau staff i gwblhau’r hyfforddiant erbyn diwedd mis Mawrth 2026.

Sectorau blaenoriaethol y mae’n eu cwmpasu yw sero net, twristiaeth a lletygarwch, sgiliau digidol ac allforio.

Mae rhagor o wybodaeth ar gael yma.

Cymorth Arloesi Hyblyg SMART

Mae Llywodraeth Cymru yn datblygu gwlad gadarnach, decach a gwyrddach, gydag economi sy’n seiliedig ar waith teg, cynaliadwyedd a sectorau’r dyfodol.

Rydym ni’n helpu busnesau, y trydydd sector, cyrff y sector cyhoeddus a sefydliadau ymchwil i arloesi a chreu cynnyrch a gwasanaethau newydd. Gall hyn helpu i fasnacheiddio fwy, gwella sgiliau a sicrhau bod Cymru’n parhau i fod yn gystadleuol ac yn ymdrechu tuag at fod yn ddi-garbon yn y dyfodol.

Mae Cymorth Arloesi Hyblyg SMART yn agored i unrhyw sefydliad sy’n dymuno cymryd rhan mewn Ymchwil, Datblygu ac Arloesi, gan gynnwys y trydydd sector, awdurdodau lleol a byrddau iechyd.

Mae rhagor o wybodaeth ar gael yma.

Cymorth ar gael i Gyflogwyr yr Economi Sylfaenol Read More »

a group of children preparing and eating food

Cronfa Cefnogi Cwmnïau Lleol: Grymuso Plant a Theuluoedd drwy’r Cookalong Clwb

Cefndir

Mae’r Cookalong Clwb yn brosiect trawsnewidiol sy’n ceisio mynd i’r afael ag ansicrwydd bwyd a hybu hyder plant yn y gegin. Roedd y prosiect yn canolbwyntio i ddechrau ar ddarparu opsiynau bwyd iach a fforddiadwy i deuluoedd, ac mae bellach yn ymestyn y tu hwnt i dlodi bwyd ac yn cynnwys dysgu sgiliau bywyd hanfodol sy’n grymuso pobl ifanc i goginio’n annibynnol ac yn gynaliadwy.

Mewn partneriaeth â Maint Cymru, mae’r fenter hefyd yn mynd i’r afael â newid yn yr hinsawdd drwy weithio gyda myfyrwyr i ddylunio bwydlenni lleol nad ydynt yn gysylltiedig â datgoedwigo, ar gyfer ysgolion Sir Fynwy. Drwy gyfuniad o wersi ar-lein ac wyneb yn wyneb, mae’r prosiect yn helpu plant i ddatblygu sgiliau gydol oes o ran bwyd, coginio a chynaliadwyedd.

Nodau’r Prosiect

Nod y Cookalong Clwb yw:

  • Dysgu sgiliau coginio a chyllidebu hanfodol i blant.
  • Cynyddu gwybodaeth am fwydydd iach o ffynonellau lleol.
  • Grymuso plant i wneud dewisiadau bwyd gwybodus a lleihau gwastraff bwyd.
  • Codi ymwybyddiaeth o newid yn yr hinsawdd a phwysigrwydd ffynonellau cynaliadwy.

“Os bydd plant yn gadael yr ysgol gynradd yn gwybod sut i goginio, cyllidebu a gwneud dewisiadau bwyd iachach, byddan nhw’n barod am oes. Byddan nhw’n gwybod sut mae bwydo eu teuluoedd, a bydd ganddyn nhw’r hyder i wneud penderfyniadau gwell am fwyd, boed hynny’n goginio neu’n siopa.” – Angharad Underwood, y Cookalong Clwb

Mae’r prosiect hefyd yn gweithio gyda thimau anabl, gan eu dysgu sut i siopa a choginio’n annibynnol, a hybu ymreolaeth a hunanddibyniaeth.

Yr Effaith a’r Canlyniadau

Mae’r Cookalong Clwb eisoes wedi cymryd camau breision tuag at feithrin newidiadau cadarnhaol a pharhaol ym mywydau plant. Drwy sesiynau ar-lein ac wyneb yn wyneb, mae’r rhaglen wedi meithrin:

  • Hyder yn y Gegin: Mae’r plant wedi dysgu sut i dorri, coginio a rheoli’r gegin gyda chyllyll miniog a sosbenni poeth, gan roi sgiliau ymarferol iddynt a fydd yn para am oes.
  • Lleihau Gwastraff: Mae plant bellach yn ymwybodol o wastraff bwyd, gyda chynghorion am sut i adfywio coesynnau letys neu frocoli drwy eu rhoi mewn dŵr am ddeng munud.
  • Ymgysylltu fel Teulu: Mae’r plant yn rhannu eu sgiliau newydd gydag aelodau o’u teulu, gan newid deinameg y teulu’n gynnil a sbarduno trafodaethau am goginio iachach a lleihau gwastraff bwyd.
  • Eiriol dros Gynaliadwyedd: Mae’r cydweithio â Maint Cymru wedi ysbrydoli plant i eiriol dros brydau ysgol cynaliadwy nad ydynt yn gysylltiedig â datgoedwigo, ac mae Cyngor Sir Fynwy yn ymrwymo i fod y sir gyntaf yn y byd i beidio â darparu bwyd sy’n gysylltiedig â datgoedwigo.

Ar ben hynny, mae’r prosiect wedi ysbrydoli rhai plant i ddilyn cymwysterau galwedigaethol, gan agor drysau i yrfaoedd nad oeddent wedi’u hystyried o’r blaen.

Sylweddoliadau a Mewnwelediadau

Er bod y prosiect wedi canolbwyntio ar dlodi bwyd i ddechrau, gwelwyd nad yw statws economaidd-gymdeithasol o reidrwydd yn cyd-fynd â sgiliau coginio. Fel y dywed un cyfranogwr:

“Po fwyaf cyfoethog ydych chi, y mwyaf tebygol ydych chi o brynu prydau parod. Mae’r rhai llai cyfoethog yn dibynnu ar fanciau bwyd a bwydydd sydd wedi’u prosesu’n helaeth. Beth sylweddolon ni oedd bod plant o bob cefndir heb sgiliau coginio.”– Angharad Underwood, y Cookalong Clwb

Sylweddoliad allweddol arall yw bod ofn mawr am goginio a pharatoi bwyd, yn aml oherwydd diffyg cysylltiad neu hyder gyda hynny. Mae’r prosiect yn gweithio i chwalu’r rhwystrau hyn, yn enwedig o ran rheoli amgylchedd y gegin a deall gwerth gwirioneddol bwyd.

Yr Heriau a Wynebwyd

Y brif her fu cael cyllid cyson i sicrhau cynaliadwyedd ar gyfer y tymor hir. Heb adnoddau dibynadwy, mae ehangu’r prosiect i fwy o ysgolion a chyrraedd mwy o gynulleidfa yn parhau i fod yn rhwystr mawr. Fel y pwysleisiodd:
“Allwch chi ddim codi tâl am hyn. Does dim cyllidebau gan ysgolion, ac mae angen yr arian arnom i barhau i gyflwyno’r gwersi hyn.”

Cynlluniau a Gweledigaeth ar gyfer y Dyfodol

Wrth edrych tua’r dyfodol, mae’r prosiect yn bwriadu:

  • Ehangu: Cyrraedd mwy o ysgolion ledled Sir Fynwy a Chymru, gan ddarparu gwersi coginio i gynulleidfa ehangach.
  • Hyfforddi Athrawon: Rhoi’r offer a’r hyder i athrawon allu cyflwyno gwersi coginio o fewn y cwricwlwm.
  • Ceginau Cymunedol: Edrych ar greu ceginau cymunedol lle gall teuluoedd ymgynnull, coginio gyda’i gilydd, a rhannu prydau bwyd.
  • Ffocws ar Gynaliadwyedd: Parhau i eiriol dros fwydlenni ysgol sy’n gynaliadwy ac nad ydynt yn gysylltiedig â datgoedwigo, a chael gafael ar gynnyrch sydd wedi’i dyfu’n lleol ac yn foesegol.

Cronfa Cefnogi Cwmnïau Lleol: Grymuso Plant a Theuluoedd drwy’r Cookalong Clwb Read More »

Y Gronfa Cefnogi Cwmnïau Lleol –
Tunelli o Newid

“Rydyn ni’n edrych ymlaen at dyfu llysiau ar gyfer ysgolion oherwydd mae’n bwysig bod plant yn cael bwyd maethlon ac yn gwybod o ble mae’n dod. Bwyd iach, plant iach, Cymru iach.”
— Geraint Evans, Tyfwr o Gymru

Cyflwyniad

Mae menter Llysiau o Gymru ar gyfer Ysgolion yn brosiect arloesol sy’n ceisio cynyddu’r nifer o lysiau organig sy’n cael eu tyfu a’u bwyta yng Nghymru drwy eu cyflenwi’n uniongyrchol i ysgolion cynradd. Drwy sicrhau bod cynhyrchu bwyd yn lleol yn cyd-fynd â dulliau caffael yn y sector cyhoeddus, mae’r fenter yn cynnig enghraifft bwerus o sut gall systemau bwyd cynaliadwy gefnogi iechyd, addysg a’r amgylchedd, gan gryfhau economïau lleol ar yr un pryd.

Cafodd y prosiect ei lansio gyda chefnogaeth y Gronfa Cefnogi Cwmnïau Lleol, ac mae’n dod â ffermwyr, dosbarthwyr, llunwyr polisïau ac addysgwyr at ei gilydd i ddarparu cynnyrch organig, ffres i brydau ysgol ledled Cymru, gan greu cysylltiadau ystyrlon rhwng plant a’r bwyd maen nhw’n ei fwyta.

Cefndir a Gweledigaeth

Ar ddechrau’r prosiect hwn, roedd 94% o’r llysiau a ddefnyddiwyd mewn ysgolion cynradd yng Nghymru yn dod o’r tu allan i’r wlad, yn aml wedi’u rhewi ac yn anorganig. Nod y prosiect Llysiau o Gymru ar gyfer Ysgolion oedd newid y sefyllfa honno drwy wneud y canlynol:

  • Cynyddu faint o lysiau organig sy’n cael eu cynhyrchu’n lleol.
  • Creu marchnadoedd newydd i dyfwyr yng Nghymru.
  • Hyrwyddo amaethyddiaeth a bioamrywiaeth gynaliadwy.
  • Cefnogi addysg plant am iechyd a bwyd.

Caiff y prosiect ei gydlynu gan Synnwyr Bwyd Cymru, ar y cyd â Castell Howell (dosbarthwr bwyd mwyaf Cymru) a Garddwriaeth Cyswllt Ffermio, sy’n cael ei redeg gan Lantra. Mae’r partneriaid hyn yn rhan o rwydwaith ehangach o dyfwyr a rhanddeiliaid sy’n gweithio i greu system fwyd decach a mwy gwydn yng Nghymru.

Twf a Chynnydd

Mae’r hyn a ddechreuodd dair blynedd yn ôl gydag un tyfwr yn unig bellach wedi tyfu’n brosiect bywiog gyda nifer o randdeiliaid. Erbyn 2024:

  • Roedd 8 o dyfwyr wrthi’n cyflenwi ysgolion.
  • Cafodd 14 tunnell o lysiau organig o Gymru eu defnyddio mewn prydau ysgol.
  • Roedd y prosiect yn cyrraedd 219 o ysgolion ar draws 6 ardal awdurdod lleol – Caerdydd, Sir Gaerfyrddin, Sir Fynwy, Powys, Pen-y-bont ar Ogwr a Bro Morgannwg.
  • Bu 400 o blant yn ymweld â phedair fferm gan roi cyfle iddyn nhw gysylltu’n uniongyrchol â’r tir a’r ffermwyr sy’n tyfu eu bwyd.

Erbyn 2025, mae’r fenter wedi tyfu i:

  • 15 o dyfwyr lleol yn cymryd rhan.
  • 12 awdurdod lleol wedi ymrwymo i’r cynllun.
  • 3 phartner cyfanwerthu yn dosbarthu cynnyrch ar draws rhwydweithiau arlwyo mewn ysgolion.

Mae’r ehangu hwn yn golygu y bydd tua 1 miliwn o ddognau o lysiau lleol, organig yn cael eu gweini i blant ysgol yng Nghymru.

Yr heriau a’r gwersi a ddysgwyd

Cyflwynodd 2023 heriau sylweddol:

  • Oedi o ran cyllid yn amharu ar gylchoedd cynllunio, diffyg trefn o ran sicrhau bod cynhyrchu cnydau yn cyd-fynd â gofynion prydau ysgol.
  • Tywydd garw yn golygu bod y cnydau’n llai, gan effeithio ar y cyflenwad.

Fodd bynnag, arweiniodd yr heriau hyn at ddysgu gwerthfawr:

  • Dechreuwyd cydlynu’n gynharach ag awdurdodau lleol ddiwedd 2023, gan roi cyfle i dyfwyr cynllunio cnydau’n well.
  • Ymunodd mwy o dyfwyr yn y fenter i feithrin gwydnwch a lleihau risg.
  • Roedd cadwyni cyflenwi presennol Castell Howell yn amsugno unrhyw gynnyrch dros ben, gan osgoi gwastraff.

Bu’r Gronfa Cefnogi Cwmnïau Lleol yn chwarae rhan hollbwysig yn y gwaith o alluogi arbrofi, datblygu systemau a ffurfio rhwydweithiau newydd. Agorodd ddrysau hefyd i gydweithio â phrosiectau bwyd eraill ledled Cymru.

Y Dylanwad ac Edrych i’r Dyfodol

Mae’r prosiect wedi profi bod cadwyn gyflenwi organig leol ar gyfer bwyd ysgol yn bosibl a hefyd yn ddymunol. Mae diddordeb wedi cynyddu ledled Cymru a thu hwnt, gyda rhanddeiliaid o bob cwr o’r DU yn cysylltu â’r tîm i ddysgu sut mae atgynhyrchu’r model yn eu rhanbarthau eu hunain.

Dyma rai o’r uchafbwyntiau hyd yma:

  • Symud oddi wrth lysiau sy’n cael eu mewnforio tuag at lysiau organig lleol mewn prydau ysgol.
  • Creu ffrydiau incwm amgen ar gyfer tyfwyr yng Nghymru.
  • Profiadau dysgu ymarferol i blant, sy’n cysylltu bwyd, ffermio ac iechyd.
  • Sefydlu grŵp tyfwyr newydd yng Ngogledd Cymru, fel bod y prosiect yn cyrraedd ledled y wlad.

Ym mis Ebrill 2025, cyhoeddodd Synnwyr Bwyd Cymru gyfres o adroddiadau yn nodi cyflawniadau’r prosiect. Gallwch ddarllen yr adroddiadau amrywiol drwy glicio’r dolenni isod:

Llysiau o Gymru ar gyfer Ysgolion: Adroddiad Cryno

Llysiau o Gymru ar gyfer Ysgolion: Adroddiad Llawn

Stori Llysiau o Gymru ar gyfer Ysgolion

Gan edrych tua’r dyfodol, mae Synnwyr Bwyd Cymru wrthi’n edrych ar gyfleoedd cyllido newydd i ddatblygu’r prosiect ymhellach. Mae’r uchelgais yn glir: dod â mwy o gynnyrch organig o Gymru i fwy o ysgolion yng Nghymru, gan gynnwys mwy o awdurdodau lleol, mwy o dyfwyr, a mwy o blant ar y daith tuag at system fwyd gynaliadwy ac iach.

Casgliad

Mae prosiect Llysiau o Gymru ar gyfer Ysgolion yn dangos sut y gall caffael cyhoeddus sbarduno newid ystyrlon, o’r fferm i’r fforc. Mae’n cryfhau economïau lleol, yn cefnogi ffermio cynaliadwy ac yn helpu pobl ifanc i ddeall a gwerthfawrogi o ble daw eu bwyd. Diolch i gefnogaeth y Gronfa Cefnogi Cwmnïau Lleol, mae’r sylfaen wedi’i gosod ar gyfer llwyddiant hirdymor, y gellir ei ehangu ledled Cymru a thu hwnt.

Y Gronfa Cefnogi Cwmnïau Lleol –
Tunelli o Newid Read More »

A group of school children holding up badges

Cronfa Cefnogi Cwmnïau Lleol – Meithrin Sgiliau Byw gyda’r Awr Fwyd

“Mae’r Awr Fwyd wedi bod yn llwyddiant ysgubol yn yr ysgol. Fel arfer, rydyn ni’n gorfod llusgo rhieni i mewn i ymuno â’n cyrsiau… ond roedd y cwrs hwn yn llawn o fewn awr, ac roedd pawb yn bresennol! Roedd y plant a’r athrawon wrth eu bodd yn cymryd rhan.”
— Claire Crockford, Dirprwy Bennaeth, Ysgol Gynradd Trelái

Cyflwyniad

Mae’r prosiect Yr Awr Fwyd, sy’n cael ei ariannu drwy Gronfa Cefnogi Cwmnïau Lleol Llywodraeth Cymru, yn fenter addysgol ymarferol a gynlluniwyd i feithrin sgiliau bwyd gydol oes a chynyddu hyder bwyd ymhlith plant a theuluoedd. Mae’r prosiect wedi’i gynllunio yn unol â chwricwlwm newydd Cymru, ac mae’n integreiddio coginio, tyfu, maeth a chynaliadwyedd i ddysgu bob dydd, gan feithrin cenhedlaeth newydd o ddinasyddion bwyd sy’n wybodus ac yn hyderus.

Mae’r Awr Fwyd yn adeiladu ar lwyddiant y rhaglen Bwyd a Hwyl a gydnabyddir yn genedlaethol, a dyma’r dull arloesi diweddaraf a gyflwynir mewn cydweithrediad â Synnwyr Bwyd Cymru, Gwasanaethau Maeth a Deieteg Iechyd y Cyhoedd ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd a’r Fro, a’r tîm addysgu arlwyo yng Nghyngor Caerdydd, sy’n bodoli diolch i dîm Economi Sylfaenol Llywodraeth Cymru.

Cefndir: Adeiladu ar Lwyddiant

Dechreuodd y cynllun peilot Bwyd a Hwyl yn 2015 i ymateb i bryderon ynghylch ansicrwydd bwyd a phlant yn llwgu yn ystod y gwyliau. Cafodd y cynllun peilot ei ddylunio i ddarparu prydau maethlon, gweithgarwch corfforol ac addysg bwyd yn ystod gwyliau’r ysgol, a bu’n llwyddiant mawr. Ers hynny, mae wedi cael ei fabwysiadu fel rhaglen genedlaethol ledled Cymru.

Wedi’i ysbrydoli gan y model hwnnw, datblygwyd Yr Awr Fwyd i wreiddio addysg bwyd ym mywyd yr ysgol, gan roi’r wybodaeth, y sgiliau a’r brwdfrydedd i blant ymgysylltu â bwyd mewn ffyrdd iach a chynaliadwy. Hefyd, ceisiodd menter Yr Awr Fwyd annog mwy o fyfyrwyr i fanteisio ar raglen Prydau Ysgol am Ddim Cymru.

Dull Yr Awr Fwyd

Mae’r Awr Fwyd yn rhaglen ddyddiol sy’n cyd-fynd â’r cwricwlwm ac yn cael ei chyflwyno mewn ysgolion cynradd. Mae’n canolbwyntio ar bedair thema graidd:

  1. Addysg Maeth
  2. Coginio Ymarferol
  3. Tyfu Bwyd
  4. Cynaliadwyedd

Drwy’r themâu hyn, bydd y disgyblion yn archwilio o ble daw eu bwyd, sut i’w baratoi, a sut i wneud dewisiadau gwybodus, er lles eu hiechyd a’r blaned. Mae’r sesiynau’n canolbwyntio ar ddysgu ymarferol mewn bywyd go iawn, gan gynnwys:

  • Sgiliau coginio a chyllidebu
  • Ymwybyddiaeth o fwyd tymhorol a lleol
  • Tyfu ffrwythau a llysiauGrowing fruit and vegetables
  • Systemau bwyd cynaliadwy

Er mwyn cael i’r gymuned gyfan ymgysylltu, mae’r prosiect hefyd yn cynnwys:

  • Hyfforddi staff mewn timau arlwyo ac ysgolion
  • Sesiynau ymgysylltu â theuluoedd, fel digwyddiadau “coginio a chreu”
  • Ryseitiau a chyfleoedd hyfforddi i rieni feithrin cysylltiad rhwng bwyd yn yr ysgol a’r cartref

Effaith a Chanlyniadau Cynnar

Mae’r cyfnod peilot wedi cyrraedd 210 o ddisgyblion Blwyddyn 5 mewn chwe ysgol gynradd, ac mae’r adborth wedi bod yn gadarnhaol dros ben gan athrawon, disgyblion a theuluoedd. Mae cynnydd hefyd yn y nifer sy’n manteisio ar brydau ysgol am ddim oherwydd eu bod yn cymryd rhan yn Yr Awr Fwyd.

Uchafbwyntiau’r Adborth:

  • 97.5% o ddisgyblion wedi mwynhau sesiynau’r Awr Fwyd
  • 90% wedi dysgu rhywbeth newydd
  • 100% wedi cymryd rhan mewn gweithgareddau bwyta’n iach
  • 94% wedi mwynhau’r ryseitiau roedden nhw wedi’u coginio
  • 95% yn dweud eu bod wedi dysgu am gynaliadwyedd

“Profiad gwych i rieni ddod at ei gilydd! Roedd hyd yn oed fy mhlentyn, sy’n ffyslyd iawn gyda’i fwyd, wedi mwynhau’r profiad – er nad oedd wedi bwyta’r bwyd.”
— Rhiant mewn sesiwn Coginio a Chreu

“Roeddwn i’n nerfus am sut y byddai fy nisgyblion Blwyddyn 5 yn ymddwyn, ond roedden nhw i gyd wrth eu bodd ac yn dangos diddordeb mawr. Fe wnes i fwynhau fy hun yn fawr hefyd!”
— Year 5 Teacher, Hywel Dda Primary School

Gwerthusiad

Yr Heriau a’r Hyn a Ddysgwyd

Fel llawer o brosiectau peilot mewn ysgolion, roedd amseru’r cyfan yn her allweddol. Dechreuodd y prosiect ennill momentwm wrth i dymor yr haf ddod i ben, felly roedd angen i’r tîm yn ymgynghori, datblygu a chyflawni pethau ar yr un pryd.

Er gwaethaf hyn, dangosodd y cynllun peilot botensial y cysyniad a chreu set gadarn o adnoddau sy’n barod i gael eu cyflwyno neu eu defnyddio’n ddiweddarach os nad oes cyllid ar gael ar unwaith.

Chwaraeodd Cronfa Cefnogi Cwmnïau Lleol ran allweddol yn y gwaith o wneud y cynllun peilot hwn yn bosibl, gan ddarparu’r cyllid a’r capasiti sydd eu hangen i ddod â’r cysyniad yn fyw mewn lleoliadau yn y byd go iawn.

Edrych i’r Dyfodol: O’r Cynllun Peilot i’r Rhaglen

Yn dilyn llwybr Bwyd a Hwyl, mae partneriaid yn gobeithio gweld Yr Awr Fwyd yn esblygu i fod yn rhaglen genedlaethol, a fydd yn cael ei chyflwyno’n ehangach ar draws ysgolion cynradd yng Nghymru.

Mae trafodaethau eisoes ar y gweill ynghylch:

  • Addasu cynnwys ar gyfer grwpiau oedran cynradd iau a hŷn
  • Cynyddu’r ddarpariaeth mewn mwy o ysgolion a rhanbarthau
  • Gwerthuso’r effaith ar y nifer sy’n manteisio ar Brydau Ysgol am Ddim a newid mewn ymddygiad yn y tymor hir

Er y bydd cyllid parhaus yn hanfodol ar gyfer y cam nesaf hwn, mae’r adnoddau, y partneriaethau a’r brwdfrydedd eisoes ar waith i fwrw ymlaen â’r Awr Fwyd.

Casgliad

Mae prosiect Yr Awr Fwyd yn fwy na chyfres o weithgareddau ar gyfer ysgolion, mae hefyd yn sylfaen ar gyfer newid hirdymor. Drwy arfogi plant â’r sgiliau i goginio, tyfu a meddwl yn feirniadol am fwyd, mae’n gosod y sylfeini ar gyfer cenhedlaeth iachach deall bwyd yn well.

Gyda chefnogaeth y Gronfa Cefnogi Cwmnïau Lleol, mae’r prosiect hwn yn dangos sut gall addysg, iechyd a’r economi sylfaenol ddod at ei gilydd i greu Cymru gryfach a mwy cydnerth — un Awr Fwyd ar y tro.

Cronfa Cefnogi Cwmnïau Lleol – Meithrin Sgiliau Byw gyda’r Awr Fwyd Read More »

28 Ebril | Dathlu’r Economi Sylfaenol

Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i gefnogi busnesau mewn rhannau o’n heconomi leol, bob dydd, a elwir hefyd yn Economi Sylfaenol. Ei nodau yw adeiladu cymdeithas gydnerth a gwella nwyddau a gwasanaethau, ynghyd â’r perthnasoedd economaidd a chymdeithasol sy’n sail iddynt, sy’n hanfodol i fyw bywyd da.

Ymunwch â ni yn y digwyddiad hwn i ddathlu’r Economi Sylfaenol a lansio Datganiad Cenhadaeth yr Economi Sylfaenol newydd.

Byddwn yn arddangos canlyniadau prosiectau a ariennir gan Lywodraeth Cymru sydd wedi defnyddio dulliau arloesol ar draws ystod o sectorau Economi Sylfaenol megis bwyd, trafnidiaeth, tai ac adeiladu.

Bydd prosiectau’r Economi Sylfaenol yn cael eu harddangos gan sefydliadau fel:

  • Castell Howell – Authentic Cuisine a Celtica Foods
  • Synnwyr Bwyd Cymru – Llysiau o Gymru mewn Ysgolion
  • Cymdeithas Ymddiriedolaethau Datblygu Cymru (CYD)- Adnoddau Sicrwydd Tyfu
  • Menter Môn – Larder Cymru a Tech Tyfu
  • Social Farms and Gardens – Ffermydd y Dyfodol
  • Cookalong Clwb
  • Menter a Busnes
  • BIC Innovation – Cynyddu Bwyd Cymru
  • Cyngor Caerdydd – Awr Fwyd Caerdydd
  • Cyngor Sir Gaerfyrddin – Datblygu bwydlen Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol a’r Cynllun Peilot Prydau Ysgol
  • Cyngor Sir Fynwy – Gwasanaeth Pryd ar Glud
  • Menter Cymdeithasol Can Cook – Well Fed
  • Met Caerdydd – Rhwydwaith Arloesedd yr Economi Sylfaenol, Rhaglen CEIC
  • PLANED
  • Simply Do – Prosiect WISH
  • Wood Knowledge Wales
  • Cyfle – Sgiliau Adeiladu
  • NetRet Group

Bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi, Ynni a Chynllunio hefyd yn bresennol i gwrdd ag arweinwyr y prosiect a rhoi’r brif araith, gan lansio’r Datganiad Cenhadaeth Economi Sylfaenol newydd.

Ni chodir tâl am fynychu’r digwyddiad hwn, sylwer y bydd recordiad fideo a ffotograffiaeth ar y diwrnod a chinio yn cael ei ddarparu.

Bydd y digwyddiad hwn yn cael ei gynnal gan Lywodraeth Cymru mewn partneriaeth â Cynnal Cymru.

Agenda i ddilyn yn fuan.

Dyddiad: Dydd Llun 28ain Ebrill 2025
Amser: 10:30 am – 14:30 pm
Lleoliad: Canolfan Gelfyddydau’r Eglwys Norwyaidd, Rhodfa’r Harbwr, Bae Caerdydd, CF10 4PA.

Cost: Am ddim

Cofrestr

Nodyn: Er mwyn cofrestru ar gyfer y digwyddiad hwn, mae’n RHAID i chi dderbyn e-bost cadarnhau.

28 Ebril | Dathlu’r Economi Sylfaenol Read More »

Economi Deg

Economi Deg

Cynnal Cymru yw prif elusen datblygu cynaliadwy Cymru, a’n nod yw galluogi gweithredu tuag at gymdeithas deg a chyfiawn, economi carbon isel ac amgylchedd naturiol ffyniannus.

Mae ein hamcanion elusennol yn cynnwys lliniaru tlodi a gwella amodau bywyd y rhai sydd o dan anfantais gymdeithasol ac economaidd, a hyrwyddo dulliau cynaliadwy o sicrhau twf economaidd ac adfywio.

Mae ein tîm Economi Deg yn gweithio ar brosiectau sy’n cyfrannu at y nodau hyn.

Creu economi sy’n gweithio i bawb

Rydym yn gwneud gwaith i greu cymdeithas ac economi sy’n decach ac yn fwy cyfiawn i Gymru: gan anelu at leihau tlodi a hyrwyddo adfywio economaidd cynaliadwy.

Mae ein blaenoriaethau presennol yn cynnwys lledaenu Gwaith Teg a Chyflog Byw ledled Cymru (sy’n gysylltiedig ag 8fed Nod Datblygu Cynaliadwy’r Cenhedloedd Unedig) a chefnogi Economi Sylfaenol Cymru.

DSCF3006

Cyflog Byw Cymru

Ni yw Partner Achredu’r Sefydliad Cyflog Byw yng Nghymru. 
Mae hynny’n golygu ein bod yn cynnal Cyflog Byw Cymru yn fewnol yn Cynnal Cymru. 
Mae ein staff Cyflog Byw yn dadlau o blaid y Cyflog Byw gwirioneddol ledled Cymru, gan gefnogi cyflogwyr i ennill achrediad Cyflog Byw, Oriau Byw, neu Bensiynau Byw gyda gwasanaeth ‘dal llaw’. 

Mae ein hachrediadau wedi arwain yn uniongyrchol at godiadau cyflog i filoedd o bobl ledled Cymru. 
Mae’r Cyflog Byw yn rhan allweddol o agenda Gwaith Teg Llywodraeth Cymru, ac rydym yn cael ein hariannu gan Lywodraeth Cymru yn ein gwaith. 
Rydym hefyd yn gweithio i gefnogi nodau eraill yr agenda Gwaith Teg.

Ewch i wefan Cyflog Byw Cymru

Yr Economi Sylfaenol

Yr Economi Sylfaenol yw’r rhan o’n heconomi sy’n hanfodol i’n bywydau – fel gofal iechyd, gofal plant, trafnidiaeth a chyfleustodau. Mae pwysigrwydd y rhan hon o’r economi yn aml wedi cael ei anwybyddu gan wneuthurwyr polisi ac weithiau mae’n cael ei galw’n ‘economi bob dydd’. 

Mae Cynnal Cymru yn cael ei ariannu gan Lywodraeth Cymru i drefnu Rhwydwaith Galluoedd yr Economi Sylfaenol (FECN), ac i ddarparu cymorth i gryfhau Economi Sylfaenol Cymru. 

Gallwch ddysgu mwy am gysyniad yr Economi Sylfaenol a sut mae Cynnal Cymru yn ei gefnogi.

Yr Economi Sylfaenol
Lady writing on paper during a workshop

Ymgynghoriaeth

Mae Cynnal Cymru yn gweithio ar brosiectau tymor byr eraill sy'n gysylltiedig â'n hamcanion elusennol yn y gofod Economi Deg. 
 
Mae’r gwaith hwn wedi cynnwys ymchwil ar sut i fynd i’r afael â chyflogau isel mewn sectorau blaenoriaeth, hyfforddi cynrychiolwyr undebau llafur ar sut i fanteisio ar ddeddfwriaeth newydd i greu canlyniadau gwell i’w haelodau, a phrosiectau eraill sy’n cyfrannu at gymdeithas deg a chyfiawn a gweithredu tuag at leihau tlodi. 
 
Cysylltwch â ni i drafod sut gallwn weithio gyda’n gilydd.

Y Newyddion a’r Digwyddiadau Diweddaraf

Cysylltu â ni

training@cynnalcymru.com

029 2043 1746

Cwestiynau Cyffredin

Cwestiynau Cyffredin

Cofrestrwch i gael ein cylchlythyr

Mae ein cylchlythyr misol yn cynnwys crynodeb o’r newyddion cynaliadwyedd diweddaraf yn ogystal â diweddariadau ar ein cyfleoedd hyfforddi diweddaraf.

Tanysgrifio

Economi Deg Read More »

Systemau Rheoli Amgylcheddol – Canllaw i Fusnesau Bach a Chanolig yng Nghymru

Systemau Rheoli Amgylcheddol – Canllaw i Fusnesau Bach a Chanolig yng Nghymru

Defnyddio trydan a dŵr, cynhyrchu gwastraff, gweithredu peiriannau a phrosesu deunyddiau naturiol – dyma rai o’r ffyrdd mae busnesau’n rhyngweithio â’r amgylchedd ar lefel weithredol a thrwy eu cadwyni cyflenwi.  

Mae busnesau o bob maint yn sylweddoli bod angen deall, rheoli a gwella eu heffeithiau amgylcheddol i sicrhau eu bod yn gallu gweithredu a thyfu’n gynaliadwy. Mae System Reoli Amgylcheddol sy’n cyd-fynd â maint a gweithgareddau’r sefydliad yn fframwaith allweddol i helpu busnesau i wneud hyn. 

Fodd bynnag, gall fod yn fwy heriol i fusnesau bach a chanolig fesur, rheoli ac adrodd ar nodau hinsawdd ac amgylcheddol oherwydd cyfyngiadau amser, cost ac adnoddau dynol. Felly beth yw’r opsiynau? Oes angen i chi gydymffurfio ag ISO 14001 sy’n cael ei gydnabod yn rhyngwladol neu oes dewisiadau eraill ar gael? 

Gobeithio y bydd y canllaw hwn yn eich helpu i ddeall (i) prif elfennau System Reoli Amgylcheddol, (ii) y manteision a’r cyfleoedd maen nhw’n eu cynnig i fusnesau bach a chanolig ac (iii) yn rhoi trosolwg o’r gwahanol safonau ardystio ar gyfer gweithredu System Reoli Amgylcheddol a chefnogi busnesau bach a chanolig yng Nghymru. 

Cofiwch, mae llawer o fanteision i gael ardystiad System Reoli Amgylcheddol, ond y daith at gael yr ardystiad sy’n cyfrif o ran camau gweithredu ymarferol ac allbynnau. Bydd angen adnoddau ar gyfer pob ardystiad. Os nad yw hyn yn bosibl yn eich sefydliad ar hyn o bryd, gobeithio y bydd y canllaw hwn yn dal yn werthfawr i’ch arwain at gamau gweithredu ystyrlon.    

1. Beth yw System Reoli Amgylcheddol?

Mae System Reoli Amgylcheddol yn fframwaith strwythuredig o bolisïau, gweithdrefnau ac arferion sy’n helpu sefydliadau i asesu, rheoli a gwella eu heffaith amgylcheddol.  

Prif nodau System Reoli Amgylcheddol yw sicrhau bod sefydliadau’n gwneud y canlynol: 

  • Cydymffurfio â gofynion amgylcheddol (er enghraifft, dan drwydded amgylcheddol a gyhoeddwyd gan Cyfoeth Naturiol Cymru) 
  • Defnyddio adnoddau’n effeithlon 
  • Lleihau gwastraff a sicrhau ychydig iawn o lygredd 
  • Gwella perfformiad amgylcheddol yn barhaus 

(gweler: https://www.iso.org/climate-change/environmental-management-system-ems)  

Un o gryfderau craidd unrhyw System Reoli Amgylcheddol yw galluogi gwelliant parhaus mewn perfformiad amgylcheddol. Mae gwelliant parhaus fel y’i diffinnir yn ISO 14001 yn cyfeirio at weithgareddau sy’n cael eu gwneud dro ar ôl tro i wella perfformiad amgylcheddol. Er enghraifft, gall sefydliadau ganfod cyfleoedd i wella drwy archwiliadau a monitro cynnydd yn erbyn amcanion a thargedau.  

Ar gyfer busnes bach a chanolig, gallai hyn olygu gweithredu mentrau newid ymddygiad i gefnogi’r broses o leihau carbon a chyflwyno nodau sy’n ymwneud â natur, fel rhoi’r gorau i ddatgoedwigo. Fodd bynnag, o safbwynt ehangach, gallai gwelliant parhaus olygu rhoi sylw i nifer cynyddol o feysydd busnes neu brosesau mewn System Reoli Amgylcheddol, neu gasglu gwybodaeth a sgiliau i ddelio â materion amgylcheddol. Yn gyffredinol, mae’n ymwneud â symud o reoli’r amgylchedd yn weithredol i ddull gweithredu mwy strategol.

2. Manteision gweithredu System Reoli Amgylcheddol i Fusnesau Bach a Chanolig yng Nghymru

  • Rheoli a gwella effeithiau amgylcheddol: drwy integreiddio ystyriaethau amgylcheddol yn eu gweithrediadau, gall busnesau bach a chanolig leihau eu hôl troed ecolegol a lleihau effeithiau negyddol ar yr amgylchedd. 
  • Rheoli Risg: Mae adnoddau System Reoli Amgylcheddol yn darparu dull systematig o nodi a rheoli risgiau amgylcheddol ac maent yn helpu busnesau bach a chanolig i ddiogelu eu busnes ar gyfer y dyfodol ac osgoi rhwymedigaethau ac amhariadau posibl. 
  • Arbedion costau: Gall gweithredu arferion effeithlon ar gyfer rheoli adnoddau arwain at arbedion cost i fusnesau bach a chanolig. Drwy wneud y defnydd gorau posibl o ynni a dŵr, cynhyrchu llai o wastraff, a chyflwyno mentrau ailgylchu, gall busnesau bach a chanolig weld gostyngiadau mewn biliau cyfleustodau a manteision ariannol eraill o brosesau mwy effeithlon ac arloesol. 
  • Cydymffurfio â rheoliadau: Mae System Reoli Amgylcheddol yn helpu busnesau bach a chanolig i gydymffurfio â rheoliadau amgylcheddol a gofynion cyfreithiol. Drwy gael yr wybodaeth ddiweddaraf am ddeddfwriaeth amgylcheddol, gall busnesau bach a chanolig osgoi cosbau a phroblemau cyfreithiol. 
  • Gwella mynediad at gyllid: Gall System Reoli Amgylcheddol helpu busnesau bach a chanolig i nodi a rheoli camau y gallant eu cymryd i gyflawni gofynion o dan Addewid Twf Gwyrdd Busnes Cymru. Gall hefyd fod yn gatalydd ar gyfer ariannu arloesedd, er enghraifft, Cynllun Benthyciadau Busnes Gwyrdd gan Fanc Datblygu Cymru. 

3. Safonau ac Ardystiadau System Reoli Amgylcheddol

Wrth ddechrau creu System Reoli Amgylcheddol, mae nifer o safonau ar gael i fusnesau bach a chanolig yng Nghymru. Dyma’r prif rai sy’n cael sylw yn y canllaw hwn: 

  • ISO 14001:2015 (Systemau Rheoli Amgylcheddol – Gofynion a Chanllawiau Defnyddio)  

Dyma’r safon wirfoddol a ddefnyddir fwyaf ledled y byd ar gyfer System Reoli Amgylcheddol. Mae’n darparu fframwaith cyfannol ‘sy’n cwmpasu pob agwedd ar ddulliau sefydliad o reoli’r amgylchedd ac mae’n cynnig adnoddau ar gyfer gwelliant parhaus’. Mae ardystiad ar gael i sefydliadau sydd wedi gweithredu gofynion ISO 14001.  

  • ISO 14005:2019 (Systemau Rheoli Amgylcheddol – Canllawiau ar gyfer dull hyblyg o weithredu fesul cam) 

Mae’r safon hon yn cynnwys canllawiau ar gyfer dull fesul cam o sefydlu, gweithredu, cynnal a gwella System Reoli Amgylcheddol. Gall fod yn arbennig o ddefnyddiol i fusnesau bach a chanolig gan ei bod yn rhoi hyblygrwydd ac yn caniatáu i sefydliadau ddatblygu eu Systemau Rheoli Amgylcheddol ar eu cyflymder eu hunain. Bydd gweithredu’r canllawiau’n llawn yn arwain at System Reoli Amgylcheddol sy’n cyd-fynd ag ISO14001.  

Sylwch fod safon awgrymiadol gynharach BSI ar gyfer busnesau bach a chanolig, sef BS8555, a oedd hefyd yn darparu dull fesul cam o weithredu System Reoli Amgylcheddol, wedi cael ei thynnu’n ôl a’i disodli gan ISO 14005.  

Mae’r Ddraig Werdd yn achrediad amgylcheddol yn y DU a ddyfernir i ‘fusnesau sy’n cymryd camau i ddeall, monitro a rheoli eu heffeithiau ar yr amgylchedd’. Mae’n gweithredu system fesul cam dros bum lefel, gan ganiatáu i fusnes symud ymlaen yn ei amser ei hun.  Mae safon Lefel 5 y Ddraig Werdd yn cyfateb i ISO 14001.  Un o fanteision y Ddraig Werdd yw ei gydnabyddiaeth a’i gefnogaeth gan Busnes Cymru a’i gydnabyddiaeth ym mhrosesau caffael Llywodraeth Cymru. 

Mae’r Goriad Gwyrdd yn eco-achrediad a ddyfernir i fusnesau sy’n gweithredu yn y sector twristiaeth. Mae busnesau sydd wedi’u hardystio gan y Goriad Gwyrdd yn bodloni set o ofynion amgylcheddol o safon uchel ar draws 13 maes gan gynnwys rheoli’r amgylchedd, cynnwys staff, arbed ynni a dŵr, rheoli gwastraff, a bwyd a diod. Yng Nghymru, mae’r Goriad Gwyrdd yn cael ei weithredu gan Cadwch Gymru’n Daclus ar ran y Sefydliad Addysg Amgylcheddol.  

Mae’r Cynllun Eco-reoli ac Archwilio yn gynllun gwirfoddol gan yr UE sy’n berthnasol i bob mudiad yn y sector cyhoeddus sydd eisiau gwerthuso, rheoli a gwella eu perfformiad amgylcheddol. Mae’r Cynllun Eco-reoli ac Archwilio yn fwy eang a thrylwyr nag ISO 14001 (fel yr esbonnir isod) ond mae ISO 14001 yn bodloni gofynion y gydran System Reoli Amgylcheddol. Ar ôl Brexit, nid oes gan y DU ‘gorff cymwys’ sy’n gyfrifol am Gynlluniau Eco-Reoli ac Archwilio mwyach. Fodd bynnag, efallai y bydd mudiadau sy’n gwneud busnes yn yr UE yn teimlo bod Cofrestriad Byd-Eang y Cynllun Eco-reoli ac Archwilio yn ddefnyddiol ac rydym wedi cynnwys gwybodaeth am y prif ofynion a dolenni at ragor o wybodaeth yn y ddogfen hon er mwyn bod yn gyflawn. 

Mae’n werth nodi nad oes angen i fusnesau gadw at safon benodol ar gyfer eu System Reoli Amgylcheddol, ac efallai y byddant yn penderfynu dylunio system bwrpasol. Fodd bynnag, mae’n bosibl iawn y bydd defnyddio un o’r safonau sydd ar gael yn defnyddio llai o adnoddau a gall helpu i sicrhau system gadarn ar gyfer rheoli’r amgylchedd a fydd yn rhoi sicrwydd i randdeiliaid.  

Mae adrannau canlynol y canllaw hwn yn rhoi ychydig mwy o fanylion am y safonau uchod i’ch helpu i weld pa un allai fod y dull gweithredu cywir ar gyfer eich busnes.   

Sylwch mai canllaw yw hwn sy’n seiliedig ar grynodeb o’r wybodaeth sydd ar gael ar-lein. Gwiriwch y dolenni gwe i gael y manylion mwyaf cywir a chyfredol. 

4. Safonau EMS rhyngwladol

ISO14001:2015 (Systemau Rheoli Amgylcheddol – Gofynion a Chanllawiau Defnyddio) 

Mae ISO 14001:2015 yn fframwaith cyfannol a gydnabyddir yn rhyngwladol ar gyfer System Reoli Amgylcheddol. Mae’n cwmpasu pob agwedd ar effaith amgylcheddol sefydliad ac yn cynnig adnoddau i wella’n barhaus.  

Beth mae’n ei gynnwys? 

Sail ISO 14001 (fel gyda safonau eraill System Reoli Amgylcheddol) yw proses y system reoli Cynllunio-Gwneud-Gwirio-Gweithredu (PDCA). Mae’r cylch PDCA yn cael ei gymhwyso i’r System Reoli Amgylcheddol yn gyffredinol, yn ogystal â phrosesau unigol, ac mae’n galluogi sefydliadau i wella eu perfformiad amgylcheddol yn barhaus drwy wella’r System Reoli Amgylcheddol. 

Mae’r Canllaw yn disgrifio’r gofynion ar gyfer sefydlu a gweithredu System Reoli Amgylcheddol, gan gynnwys: 

  1. Polisi amgylcheddol: Datganiad yn amlinellu ymrwymiad sefydliad i gynaliadwyedd amgylcheddol. 
  2. Cynllunio: Mae hyn yn cynnwys nodi agweddau ac amcanion amgylcheddol sefydliad, gosod targedau a sefydlu rhaglenni i’w cyflawni. 
  3. Gweithredu: Mae’r cam hwn yn cynnwys rhoi cynlluniau ar waith, dyrannu adnoddau a neilltuo cyfrifoldebau. 
  4. Gwirio: Mae mynd ati’n rheolaidd i fonitro perfformiad yn erbyn amcanion a thargedau yn hanfodol i sicrhau bod camau cywiro’n cael eu rhoi ar waith yn brydlon. 
  5. Adolygiad rheoli: Mae adolygiad ffurfiol o’r System Reoli Amgylcheddol yn cefnogi ei heffeithiolrwydd a’i haddasrwydd parhaus. 

Model Cynllunio-Gwneud-Gwirio-Gweithredu System Reoli Amgylcheddol (Ffynhonnell: Westcon,2017, ar-lein) 

Costau, Ardystiad a Hyfforddiant  

Gellir prynu’r safon o wefan ISO am oddeutu £130 a gall busnesau ddewis gweithredu’r safon heb gostau ardystio. Ceir hefyd amrywiaeth o fodiwlau hyfforddi am ddim sydd wedi’u hachredu gan IEMA i’ch helpu i’w rhoi ar waith. 

Fel y nodwyd uchod, mae cael ardystiad yn ddewisol ond gall roi sicrwydd i sefydliadau a’u cwsmeriaid bod ISO 14001 wedi cael ei rhoi ar waith yn gadarn.  

Mae costau ardystiad gan sefydliadau a achredir gan Wasanaeth Achredu’r DU (UKAS) yn amrywio ond mae’n hawdd cael dyfynbrisiau ar-lein heb ymrwymiad. 

Fel arfer, dyfernir ardystiad am dair blynedd, yn amodol ar ymweliadau goruchwylio blynyddol. Mae’r safon ei hun yn cael ei diwygio o bryd i’w gilydd (bob 5-10 mlynedd fel arfer).  

ISO 14005:2019 (Systemau Rheoli Amgylcheddol – Canllawiau ar gyfer dull hyblyg o weithredu fesul cam) 

Er bod ISO 14001 yn berthnasol i sefydliadau o bob math a maint, gallai gweithredu System Reoli Amgylcheddol yn llawn ar yr un pryd fod yn heriol i rai sefydliadau ac yn enwedig i fusnesau bach a chanolig lle mae amser, cost ac adnoddau dynol yn gallu bod yn gyfyngedig.  

Ar lefel ryngwladol, datblygwyd dull fesul cam o weithredu System Reoli Amgylcheddol (safon BSI BS8555:2016 gynt, sydd wedi’i disodli gan ISO 14005) i annog ac arwain busnesau bach a chanolig i fodloni gofynion ISO 14001. 

Beth mae’n ei gynnwys? 

Mae’r dull fesul cam yn ISO 14005 wedi’i lunio i roi hyblygrwydd i sefydliad ddatblygu ei System Reoli Amgylcheddol dros nifer o gamau er mwyn bodloni gofynion ISO 14001 yn y pen draw. 

Mae nifer y camau y mae sefydliad yn dewis eu cymryd ar unrhyw un adeg yn hyblyg a gellir eu pennu yn dibynnu ar adnoddau a blaenoriaethau. Mae pob cyfnod yn cael ei rannu’n chwe cham i’w cwblhau mewn trefn dros amser. Gall busnesau bach a chanolig fonitro cynnydd gan ddefnyddio’r matrics aeddfedrwydd yn Atodiad A ISO 14005 a’r dogfennau ategol am ddim a ddarperir gan ISO 14005. 

Mae’r Daflen Asesu (ar y dudalen dogfennau ategol) a ddarperir gan ISO yn adnodd defnyddiol sy’n galluogi sefydliadau i fonitro a chofnodi cynnydd drwy bum lefel o aeddfedrwydd sy’n cyfateb i bob is-gymal System Reoli Amgylcheddol. Mae System Reoli Amgylcheddol sy’n bodloni aeddfedrwydd Lefel 1 (Colofn 1) hyd at aeddfedrwydd llawn ar Lefel 5 (Colofn 5) yn bodloni’r holl ofynion ar gyfer cymal penodol o ISO 14001:2015. 

Costau, Ardystiad a Hyfforddiant  

Gellir llwytho’r Canllaw i lawr oddi ar wefan ISO am oddeutu £130. Gan mai nod ISO 14005 yw helpu busnesau bach a chanolig i gyrraedd 14001, nid oes ardystiad ar wahân ar gyfer y safon hon. Fodd bynnag, mae’n syniad da troi ati i gael syniadau ac enghreifftiau ymarferol ar sut i weithredu ISO 14001 yn fwy effeithiol.

5. Safonau amgen System Reoli Amgylcheddol sy’n cael eu cydnabod yng Nghymru

Ar gyfer busnesau bach a chanolig yng Nghymru, mae dewisiadau eraill yn lle’r safonau uchod sy’n cael eu gweinyddu gan sefydliadau cenedlaethol ac yn cael eu cydnabod gan y sector cyhoeddus yn y broses gaffael. 

5.1 Achrediad Amgylcheddol y Ddraig Werdd Groundwork

Mae Achrediad Amgylcheddol y Ddraig Werdd yn safon gynhwysfawr a weinyddir gan Groundwork, corff arolygu a achredir gan UKAS. Mae’n cael ei ddyfarnu i ‘fusnesau sy’n cymryd camau i ddeall, monitro a rheoli eu heffeithiau ar yr amgylchedd’. 

Beth mae’n ei gynnwys? 

Yn debyg i ISO 14005, mae’r safon yn gweithredu ar system fesul cam (Lefel 1-5), sy’n caniatáu i sefydliadau ymuno ar unrhyw adeg a datblygu eu System Reoli Amgylcheddol yn eu hamser eu hunain. 

Dyma’r pum lefel: 

  • Lefel 1: Ymrwymiad i Reoli’r Amgylchedd 
  • Lefel 2: Deall cyfrifoldebau amgylcheddol 
  • Lefel 3: Rheoli effeithiau amgylcheddol 
  • Lefel 4: Rhaglen Rheoli’r Amgylchedd 
  • Lefel 5: Gwella’r amgylchedd yn barhaus 

Gall sefydliadau ddewis pa lefel sy’n briodol i natur a graddfa eu gweithgareddau ac ar ôl cwblhau pob lefel, byddant yn cael tystysgrif. Mae safon lefel 5 y Ddraig Werdd yn cyfateb i ISO 14001. 

Mae gan Groundwork nifer o ddogfennau defnyddiol ar ei wefan i gyd-fynd â’r safon, gan gynnwys Llyfr Gwaith Adolygiad Amgylcheddol. Mae hefyd restr o sefydliadau ledled Cymru sydd wedi cael achrediad y Ddraig Werdd.   

Ardystio a chostau 

Er mwyn cyflawni a chynnal Safon Amgylcheddol y Ddraig Werdd, mae angen archwiliad blynyddol gyda Groundwork. Mae cost yr archwiliad yn amrywio yn dibynnu ar y lefel, a Lefel 3 yw’r pwynt mynediad mwyaf cyffredin ar gyfer sefydliadau ac o ran cost.  

5.2 Goriad Gwyrdd – Safon cynaliadwyedd ar gyfer y sector twristiaeth

Mae’r Goriad Gwyrdd yn rhaglen ardystio amgylcheddol ryngwladol ar gyfer y diwydiant twristiaeth a lletygarwch. Mae wedi cael ei ddyfarnu i dros 3,200 o fusnesau o bob rhan o’r sector mewn 65 o wledydd ac mae’n agored i fusnesau o bob rhan o’r sector.  

Mae’r Goriad Gwyrdd yn cael ei weithredu ledled y byd gan y Sefydliad Addysg Amgylcheddol (FEE) sy’n gweithio gyda phartneriaid cenedlaethol i ardystio. Yng Nghymru, mae’r dystysgrif Goriad Gwyrdd yn cael ei rheoli gan Cadwch Gymru’n Daclus. 

Mae Goriad Gwyrdd yn hyrwyddo arferion cynaliadwy ac yn cydnabod busnesau sy’n bodloni meini prawf penodol yn ymwneud â rheoli’r amgylchedd a chynaliadwyedd. Nodir y meini prawf dros 13 maes thematig gan gynnwys arbed ynni a dŵr, rheoli gwastraff, caffael cynaliadwy, ac addysg amgylcheddol. 

Mae’r Sefydliad Addysg Amgylcheddol wedi datblygu meini prawf a nodiadau esboniadol ar gyfer busnesau mewn chwe chategori gwahanol (gwestai a chyrchfannau gwyliau, llety bach, gwersylloedd, bwytai, atyniadau a chanolfannau cynadledda).  

Ym mhob categori, ceir meini prawf ‘hanfodol’ ac ‘awgrymedig’. Er enghraifft, mae creu polisi cynaliadwyedd a rhyngweithio â rhanddeiliaid yn hanfodol, ond awgrym yw targed i leihau ôl troed carbon.  Rhaid i bob sefydliad sy’n gwneud cais am dystysgrif Goriad Gwyrdd gyflawni’r holl feini prawf hanfodol ac yna, ar gyfer pob blwyddyn ddilynol y bydd yn gwneud cais, rhaid iddo fodloni 5% o’r meini prawf awgrymiadol.  

Yn ogystal â manteision cyffredinol gweithredu System Reoli Amgylcheddol, mae Cadwch Gymru’n Daclus yn tynnu sylw at y ffaith bod teithwyr a thwristiaid yn fwyfwy awyddus i gefnogi busnesau cynaliadwy ac mae buddsoddi mewn ardystiad Goriad Gwyrdd yn ffactor allweddol sy’n gwahanu’r farchnad. Mae Cadwch Gymru’n Daclus wedi casglu ynghyd astudiaethau achos o sefydliadau ledled Cymru sydd wedi buddsoddi yn y Goriad Gwyrdd. 

Ardystio a chostau  

Mae tair rhan i’r broses ymgeisio am ardystiad: 

  • Anfon dogfennau’r cais 
  • Cael archwiliadau ar y safle 
  • Penderfyniad gan endid annibynnol (dilysiad trydydd parti) 

Mae rhagor o wybodaeth am y broses ymgeisio yng Nghymru ar gael ar wefan Cadwch Gymru’n Daclus. 

Nod Cadwch Gymru’n Daclus yw cadw costau ardystio yn fforddiadwy a sicrhau bod y Goriad Gwyrdd ar gael i bob darparwr twristiaeth. Mae lefelau buddsoddi felly’n amrywio yn ôl maint y busnes: 

 

Mae costau’n cael eu talu fel rhan o’r broses ymgeisio ac yna’n flynyddol ar ôl diweddaru dilysiad (i gael rhagor o wybodaeth, ewch i https://keepwalestidy.cymru/cy/ein-gwaith/gwobrau/goriad-gwyrdd/).

5.3 Cynllun Seren

Mae’r Cynllun Seren yn seiliedig ar BS8555 ac mae’n dilyn yr un dull cam wrth gam. Gall sefydliadau ddewis defnyddio’r Cynllun Seren i gyflawni safonau eraill System Reoli Amgylcheddol fel ISO 14001 neu Gynllun Eco-reoli ac Archwilio, neu gofrestru ar gam sy’n cyd-fynd â natur a graddfa eu busnes ac aros ar y cam hwnnw. 

Mae’r Cynllun Seren yn berthnasol i sefydliadau mawr a bach ac mae’n canolbwyntio’n bennaf ar wella’n barhaus. 

Mae BS8555 wedi’i rannu’n 5 cam: 

  • Cam 1: Arweinyddiaeth, cyd-destun ac ymrwymiad 
  • Cam 2: Sicrhau cydymffurfiad 
  • Cam 3: Cynllunio a datblygu System Reoli Amgylcheddol 
  • Cam 4: Gweithredu System Reoli Amgylcheddol 
  • Cam 5: Gwirio a diweddaru System Reoli Amgylcheddol 

Cyn belled â bod sefydliadau’n pasio arolygiad blynyddol, gallant aros ar y cam penodol hwnnw am gyfnod amhenodol a defnyddio System Reoli Amgylcheddol i ddangos eu hymrwymiad i reoli’r amgylchedd i randdeiliaid a chwsmeriaid. 

Mae’r Cynllun Seren yn cael ei weinyddu gan gwmni preifat o’r enw Tarian Inspection Services, sy’n cynnal arolygiadau mewn ffordd gyfeillgar ac ymarferol iawn. Maent yn sicrhau bod gan gwmnïau System Reoli Amgylcheddol gadarn sy’n gwella eu hygrededd, sicrhau dulliau rheoli da, ac arbedion cost. 

Mae rhagor o wybodaeth ar gael yn http://www.serenscheme.com/. 

6. Cynllun Eco-reoli ac Archwilio yr UE

Mae Cynllun Eco-reoli ac Archwilio yn gynllun gwirfoddol i reoli’r amgylchedd a gynlluniwyd gan y Comisiwn Ewropeaidd. Ei nod cyffredinol yw galluogi gwelliant parhaus ym mherfformiad amgylcheddol cwmnïau, ac mae’r iaith yn debyg i’r un yn ISO 14001. Fodd bynnag, nod ISO 14001 yw gwella’r system yn barhaus, gobeithio, gan arwain at wella perfformiad amgylcheddol y sefydliad. Mae System Reoli Amgylcheddol yn mynnu bod perfformiad amgylcheddol y sefydliad yn cael ei asesu drwy ddangosyddion sy’n ymwneud â chwe maes craidd – effeithlonrwydd ynni, effeithlonrwydd deunyddiau, allyriadau, dŵr, gwastraff a defnydd tir o ran bioamrywiaeth.  

Mae Cynllun Eco-reoli ac Archwilio yn fwy trylwyr nag ISO 14001. Fodd bynnag, mae ISO 14001 yn bodloni’r elfen System Reoli Amgylcheddol mewn perthynas â gofynion Cynllun Eco-reoli ac Archwilio.  

Mae cofrestru gyda’r cynllun yn gofyn am y camau canlynol: 

  • Cynnal adolygiad amgylcheddol rhagarweiniol – dyma fydd y llinell sylfaen ar gyfer gwella 
  • Mabwysiadu polisi a rhaglen amgylcheddol lle rydych chi’n cynnwys gweithwyr a rhanddeiliaid allanol  
  • Sefydlu a gweithredu System Reoli Amgylcheddol 
  • Paratoi datganiad amgylcheddol  
  • Dilysydd amgylcheddol i ddilysu System Reoli Amgylcheddol a datganiad amgylcheddol. 

Gan gydnabod yr heriau sy’n wynebu busnesau bach a chanolig, mae cynlluniau eco-reoli ac archwilio wedi diwygio’r rheolau ar gyfer busnesau bach a chanolig er mwyn eu hannog i gymryd rhan yn y cynllun. Mae’r rhain yn cynnwys dilysiad bob pedair blynedd (yn hytrach na thair) a chyhoeddi’r datganiad amgylcheddol bob dwy flynedd, yn hytrach na bob blwyddyn. Mae cymorth ariannol ar gael hefyd mewn rhai Aelod-wladwriaethau, yn ogystal â nifer o adnoddau a chanllawiau i helpu busnesau bach a chanolig. 

I gael rhagor o wybodaeth, ewch i: 

Yn gryno...

Mae angen i fusnesau bach a chanolig ddangos mwy a mwy o ddealltwriaeth o effeithiau amgylcheddol a dull strategol o leihau effaith hinsawdd ac amgylcheddol i fodloni darpar gwsmeriaid ac i ddiogelu eu busnes ar gyfer y dyfodol. 

Yng ngoleuni’r diwylliant ticio blychau sy’n gyffredin mewn materion amgylcheddol, mae llawer o sefydliadau’n chwilio am systemau ehangach a mwy diddorol, gan archwilio’r effeithiau ar eu staff, eu cymunedau a’u cadwyni cyflenwi.  

Beth bynnag fo’r fframwaith ar gyfer adrodd ar yr amgylchedd, bioamrywiaeth, cynaliadwyedd neu ESG, mae angen i fusnesau lynu wrth gysyniadau tebyg o hyd: canolbwyntio ar arweinyddiaeth a pherchnogaeth staff, deall effeithiau, blaenoriaethu, cynllunio, cyfathrebu, gweithredu ac adolygu. 

Os oes angen rhagor o gymorth neu gyngor arnoch gydag unrhyw un o’r gweithgareddau hyn, cysylltwch â’n cynghorwyr cynaliadwyedd.

Systemau Rheoli Amgylcheddol – Canllaw i Fusnesau Bach a Chanolig yng Nghymru Read More »

Yr Economi Sylfaenol ar Waith: Rhagoriaeth o ran Bwyd y Sector Cyhoeddus 

Yr Economi Sylfaenol ar Waith: Rhagoriaeth o ran Bwyd y Sector Cyhoeddus

Yr Economi Sylfaenol yw asgwrn cefn bywyd bob dydd yng Nghymru, gan ddarparu nwyddau a gwasanaethau hanfodol i bawb. Mae’r rhain yn cynnwys iechyd a gofal cymdeithasol, bwyd, tai, ynni a chyfleustodau, adeiladu, manwerthwyr ar y stryd fawr, a thwristiaeth. Mae’r Economi Sylfaenol yn cael ei chefnogi gan amrywiaeth o fusnesau, ee busnesau bach a chanolig, cwmnïau mawr fel cyfleustodau wedi’u preifateiddio, cwmnïau symudol, ac archfarchnadoedd mawr. Amcangyfrifir bod yr Economi Sylfaenol yn darparu cyflogaeth i bedwar o bob deg o bobl yng Nghymru ac yn cyfrannu at £1 o bob £3 sy’n cael ei gwario yn y wlad. 

Mae economi sylfaenol gref yn sicrhau bod anghenion dynol hanfodol ar gael i bawb, beth bynnag fo’u lleoliad, eu hincwm neu eu statws. Mae cefnogi’r economi sylfaenol yn un o brif flaenoriaethau cenhadaeth Llywodraeth Cymru i gryfhau ac ailadeiladu’r Economi, sy’n ceisio creu cymunedau a busnesau llewyrchus ledled Cymru. Mae Cynllun Gweithredu Llywodraeth Cymru ar yr Economi yn annog cydweithio i fynd i’r afael ag anghydraddoldebau, hybu cynhwysiant, a sbarduno datblygiad economaidd, gan gefnogi penderfyniadau busnes. Gan adeiladu ar lwyddiant Cronfa Her Economi Sylfaenol 2021 Llywodraeth Cymru, nod y Gronfa Cefnogi Cwmnïau Lleol yw cefnogi busnesau lleol i ddarparu’r cynnyrch a’r gwasanaethau sydd eu hangen ar y sector cyhoeddus, gan greu gwell cyfleoedd gwaith yn nes at adref. 

Mae “Cronfa Cefnogi Cwmnïau Lleol” Llywodraeth Cymru wedi ariannu amryw o brosiectau yn y sector bwyd i gynyddu faint o fwyd o Gymru sy’n cael ei weini ar blatiau cyhoeddus. Nod y grant yw cefnogi cynhyrchwyr a chyflenwyr bwyd lleol i ddarparu bwyd lleol, cynaliadwy ac iach i ysgolion, ysbytai a sefydliadau eraill yn y sector cyhoeddus. Drwy hyrwyddo dulliau o gynhyrchu a defnyddio bwyd lleol, gallwn ni gael llai o effaith ar yr amgylchedd ac annog arferion cynaliadwy yng Nghymru. 

Mae Cynnal Cymru yn rhoi sylw i 3 o brosiectau’r sector cyhoeddus sy’n canolbwyntio ar fwyd, pob un yn ceisio cryfhau Economi Sylfaenol Cymru. I ddysgu mwy, gweler isod. 

Felindre

Can Cook

Castell Howell

Yr Economi Sylfaenol ar Waith: Rhagoriaeth o ran Bwyd y Sector Cyhoeddus  Read More »

A person stands with a bag full of vegetables among crates of carrots and other vegetables.

Rhwydweithiau Gallu’r Economi Sylfaenol: Felindre

Ymddiriedolaeth GIG Prifysgol Felindre 

Galluogi system fwyd sy’n barod ar gyfer cenedlaethau’r dyfodol  

Efallai fod y cysylltiad rhwng bwyd iach a gwellhad cleifion yn ymddangos yn un amlwg, ond yn 2023 aeth staff Ymddiriedolaeth GIG Prifysgol Felindre (Felindre) ati i archwilio’r berthynas hon yn fanylach – ac i gael y manteision mwyaf y gall system fwyd iach eu cynnig i gleifion, staff ysbytai a’r tu hwnt. Mae Chris Moreton, Dirprwy Gyfarwyddwr Cyllid Felindre, yn esbonio mwy. 

Yr Her:  

Mae’r system fwyd bresennol yng Nghymru yn wynebu nifer o heriau sy’n effeithio ar bawb. Mae’r rhain yn cynnwys newid yn yr hinsawdd, colli natur, economi wledig sy’n dirywio, a diogelwch bwyd. 

Ar hyn o bryd, mae amaethyddiaeth yng Nghymru yn gyfrifol am oddeutu 14% o allyriadau nwyon tŷ gwydr Cymru, ac mae’r symudiad tuag at brosesau ffermio mwy dwys, er mwyn diwallu’r newid yn y deiet a’r galw gan ddefnyddwyr, yn gwneud y tir yn llai ffrwythlon, yn cyfrannu at effeithiau negyddol ar yr aer a’r dyfrffyrdd cyfagos ac mae’n un o’r prif ffactorau sy’n sbarduno colli bioamrywiaeth.  

Mae blynyddoedd o ddwysáu mewn amaethyddiaeth wedi gadael cymunedau gwledig yn dlotach ac yn llai sefydlog, ac wedi cael effaith negyddol ar lesiant cymunedau ffermio. Hefyd, mae gorddibyniaeth ar system fwyd fyd-eang sy’n fwyfwy bregus wedi cyfrannu at gynnydd mewn prisiau bwyd, at dlodi bwyd ac at anghydraddoldeb.  

Mae hyn yn ei dro yn cael sgil-effeithiau ar y GIG, ond mae Cymru hefyd yn gweld cynnydd mewn clefydau sy’n gysylltiedig â deiet, sy’n cael ei waethygu gan brinder cynnyrch fforddiadwy, hygyrch a ffres sy’n cael ei fwyta yn y cartref a’r gweithle. Mae’r clefydau hyn yn cynnwys diabetes Math II, canserau, clefydau cardiaidd a fasgwlaidd, strôc, a phroblemau gyda’r cymalau. 

Y Cyfle:  

Mae’r sector cyhoeddus yng Nghymru yn gwario £97 miliwn ar fwyd ar gyfer ysgolion, ysbytai a gofal cymdeithasol, gyda chyllideb fwyd flynyddol Felindre yn unig yn werth tua £222 miliwn. 

Mae Chris yn credu bod gan y GIG yng Nghymru gyfle i arwain y gwaith o hyrwyddo dulliau sy’n gyfrifol yn amgylcheddol ac yn gymdeithasol o gael bwyd ar gyfer y sector cyhoeddus. Drwy gyflenwi bwyd lleol, o ansawdd da ac wedi’i gynhyrchu mewn modd cynaliadwy, gall wella iechyd a llesiant cleifion, staff a’u teuluoedd, yn ogystal â lleihau niwed ecolegol a helpu sector bwyd Cymru i fod yn decach ac yn fwy cydnerth.  

Mae’r genhadaeth hon yn cyd-fynd â nodau Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol, menter ‘Prynu Bwyd Addas ar gyfer y Dyfodol’ Llywodraeth Cymru, dyletswydd Felindre i weithredu Caffael Cyhoeddus sy’n Gyfrifol yn Gymdeithasol, ac mae’n cyfrannu at yr uchelgais o gyrraedd Sero Net erbyn 2030.  

Mae’r dyheadau hyn yn atgyfnerthu ei gilydd, ac maent wedi’u cynnwys yn amcanion y prosiect: 
  1. Drwy gael gafael ar fwy o fwyd iach a fforddiadwy gellir cael canlyniadau gwell i iechyd. 
  1. Bydd y gadwyn cyflenwi bwyd yn fyrrach, yn fwy cydnerth, a bydd yn cael cyn lleied o effaith amgylcheddol â phosibl ar yr un pryd â darparu gwerth am arian. 
  1. Bydd gan yr Ymddiriedolaeth fwy o fannau lle gall pobl ddysgu am fwyd a mwynhau bwyd. 
  1. Bydd llai o wastraff bwyd a bydd yr ôl troed ecolegol yn llai. 
  1. Bydd partneriaethau’n arwain at ddatblygu economïau a chymunedau bwyd lleol bywiog. 

Nod Felindre yw gwneud bwyd yn flaenoriaeth llesiant i’w gleifion a’i staff drwy gynyddu mynediad at opsiynau bwyd iach am bris rhesymol yn y gwaith a’r tu hwnt. Mae hyn yn cynnwys cyflwyno “Dydd Mercher Llesiant” a chynllun blwch llysiau – a fu’n llwyddiannus yn ystod y pandemig – i hyrwyddo arferion bwyta iach.  

Caiff y gwaith o ailddylunio bwydlenni ei werthuso, gan ddechrau gyda’r bwyty yng Nghanolfan Ganser Felindre, i edrych ar gyfleoedd i integreiddio cynhwysion tymhorol ac organig, gan ddefnyddio dulliau fel llai o gig a defnyddio prosiectau heb frand i helpu i gynyddu cyllidebau.  

Drwy weithio’n uniongyrchol gyda chyflenwyr, nod y prosiect yw sicrhau bod ffynonellau moesegol ac opsiynau masnach deg hefyd yn cael sylw pan nad oes cynnyrch o Gymru ar gael. Bydd sgiliau, hyfforddiant ac addysg yn elfen allweddol o’r prosiect o ran swyddi sy’n gysylltiedig â bwyd – ee cogyddion a chaffael – i ymgysylltu’n ehangach â’r staff er mwyn helpu’r staff i wneud penderfyniadau gwybodus am fwyd yn y gwaith ac yn eu bywydau’n ehangach. 

Heblaw hynny, drwy ddarparu arweinyddiaeth amlwg drwy ei genhadaeth fwyd, mae Chris yn gobeithio y gall Felindre arwain drwy esiampl yn y sector cyhoeddus yng Nghymru er mwyn helpu i sbarduno cydweithio a chysondeb rhanbarthol o ran cael gafael ar fwyd, annog cynhyrchu bwyd agroecolegol a chanfod cyfleoedd i arloesi. 

Y camau nesaf:  

Datblygwyd y prosiect gyda chymorth Cronfa Cefnogi Cwmnïau Lleol Llywodraeth Cymru, sy’n cefnogi’r gwaith o ddatblygu sectorau sylfaenol allweddol fel bwyd.  

Mae nifer uchel o staff eisoes yn ymuno â’r prosiect, gyda gweithdai i’r staff yn dangos cefnogaeth unfrydol bron i’r genhadaeth fwyd. Mae hyn yn darparu adnodd allweddol ar gyfer negeseuon cyson am fanteision y newidiadau arfaethedig.  

Fel yr eglura Chris, “Bydd negeseuon clir a chyson, a chydweithio â chyflenwyr, cynhyrchwyr a phartneriaid fel Uned Prosesu Canolog Cwm Taf Morgannwg, yn hanfodol i greu’r amodau sy’n galluogi pobl i ymrwymo i newid.”  

Mae Cynllun Gweithredu wrthi’n cael ei ddatblygu i helpu i roi nodau’r prosiect ar waith a’u gwreiddio yng ngweithrediadau Felindre. Er bod rhai dangosyddion perfformiad yn bodoli a bod modd eu mesur yn hawdd, ee canrannau’r bwyd sy’n dod o gyflenwyr lleol, lleihau gwastraff bwyd, staff yn cael mynediad at flychau llysiau, a nifer y diwrnodau y mae cleifion yn ei gymryd i wella ar gyfartaledd,  bydd angen datblygu rhai eraill, gan gynnwys Mesur Canlyniadau a Adroddir gan Gleifion ar gyfer bwyd, a’r Adenillion Cymdeithasol o Fuddsoddi ar gyfer yr economi fwyd leol. 

Mae Chris yn credu bod y dull system gyfan hwn yn angenrheidiol i fynd i’r afael â’r heriau yn y system fwyd bresennol ac i ddangos yr holl amrywiaeth o fanteision y gellir eu darparu drwy ofal iechyd sy’n seiliedig ar werthoedd. Edrychwn ymlaen at roi mwy o wybodaeth wrth i’r prosiect fynd yn ei flaen. 

A red sign with white text Description automatically generatedVelindre University NHS Trust - MediWalesA picture containing text Description automatically generated

Rhwydweithiau Gallu’r Economi Sylfaenol: Felindre Read More »

Rhwydweithiau Gallu’r Economi Sylfaenol: Can Cook

Rhwydweithiau Gallu’r Economi Sylfaenol: Can Cook

Well Fed – MealLockers / Rhaglen Ddi-blastig a Sero Net 

 “Mae pob un ohonom eisiau cael system fwyd sy’n dymuno rhoi bwyd da i blant a phobl. Mae bwyd sydd heb gael ei brosesu’n helaeth yn ymwneud ag iechyd pobl. Rydym yn cyfateb i’r pris ac yn gwella’r ansawdd.” – Robbie Davison, Cyfarwyddwr Can Cook. 

Mae’r fenter gymdeithasol Can Cook yn mynd i’r afael â thlodi bwyd ac arferion bwyta sydd ddim yn iach yng Nghymru drwy ddarparu prydau ffres, maethlon, wedi’u coginio o’r dechrau, am brisiau fforddiadwy. Mae eu rhaglen “Well Fed” yn cynnwys mentrau fel blychau bwyd Coginio yn y Cartref, siopau symudol, a Phryd ar Glud.  

Gyda chefnogaeth gan Gronfa Cefnogi Cwmnïau Lleol Llywodraeth Cymru, maent wedi canolbwyntio’n ddiweddar ar ddatblygu a gwella tair agwedd newydd ar gyflenwi, sef peiriannau gwerthu di-blastig (eatTAINABLE), ‘MealLockers’ a rhaglen lleihau allyriadau Sero Net sy’n integreiddio ynni solar. 

Yr Her 

Un o brif heriau iechyd cyhoeddus Cymru yw tlodi bwyd a chyfraddau gordewdra cynyddol ymhlith plant. Bydd 1 o bob 4 plentyn a aned yn 2022 yn ordew erbyn 5 oed yng Nghymru, ac ni all dros 50% o boblogaeth y DU fforddio basged o gynnyrch ffres. Mae bwydydd sydd wedi’u prosesu’n helaeth (UPF) yn gyffredin yn y fasged wythnosol arferol ac maent hefyd yn amlwg iawn mewn prydau ysgol.  

Mae Robbie yn egluro bod y prosiect wedi digwydd ar ôl canfod bod y rhan fwyaf o’r bwyd sy’n cael ei fwyta gan blant yn yr ysgol wedi cael ei brosesu’n helaeth, er ei fod yn bodloni safonau maeth. “Os yw bwydydd wedi’u prosesu’n helaeth yn helpu ysgolion i gyrraedd safonau maeth, rydym yn y lle anghywir” meddai. “Bwydo plant yn dda sydd bwysicaf i ni. Rydym yn edrych ar bopeth yn y gadwyn gyflenwi i gael gwared ar UPFs, ac i ddechrau y prif mater yn y byd coginio ar raddfa fawr yw’r stociau, y grefis a’r sawsiau.” 

Ar ôl canfod y prif gynhwysyn i’w newid yn eu prydau bwyd – sef stoc – aeth tîm Can Cook ati i ddatblygu dewis oedd heb gael ei brosesu’n helaeth. Yr ateb yw stoc wedi’i wneud o fadarch, o fferm leol, y gellir ei goginio ar raddfa fawr, sy’n aros o fewn y gyllideb, ac sydd â’r un blas a nodweddion â dewisiadau masnachol eraill.  

Dangosodd hyn i’r tîm ei bod yn bosibl dileu cynhwysion UPF. Mae’r holl brydau a ddarperir gan Can Cook bellach yn rhydd o fwydydd wedi’u prosesu’n helaeth, ac mae’r prosiect yn helpu pobl eraill i osgoi’r rhain yn eu deiet ehangach drwy ddysgu pobl sut i goginio o’r dechrau. 

Her arall i dîm Can Cook yw nad yw cymunedau ynysig yn aml yn gallu cael gafael ar fwyd ffres a maethlon. Gall dulliau arlwyo traddodiadol fod yn anymarferol i’r ardaloedd hyn.  

Mae ateb Can Cook yn cynnwys menter i ddosbarthu prydau ffres, iach wedi’u paratoi ymlaen llaw i gymunedau ynysig drwy MealLockers mewn mannau cyhoeddus. Maent hefyd yn datblygu dull gwerthu di-blastig sy’n dosbarthu prydau mewn cynwysyddion dur gwrthstaen i’w rhoi yn y popty meicrodon ac y gellir eu dychwelyd wedyn – sef dull sy’n targedu mannau gwaith ac yn gyfleus a hygyrch i gwsmeriaid, ac sydd ar yr un pryd yn lleihau gwastraff ac ynni wrth ailgynhesu.  

Er mwyn helpu i leihau eu hôl troed carbon eu hunain, mae Can Cook yn symud eu cegin gynhyrchu tuag at Sero Net drwy osod paneli solar erbyn mis Mehefin 2024 i ddibynnu 60% yn llai ar drydan anadnewyddadwy. 

Tua’r dyfodol: 

Mae Robbie yn nodi bod angen ymdrechion parhaus i ddod o hyd i gyflenwyr dibynadwy o gynhwysion di-UPH er mwyn gallu cynhyrchu ar raddfa fawr. Mae hefyd yn credu bod gan fodel MealLockers botensial enfawr i ehangu i ddarparu prydau iach yn effeithlon i fwy o leoliadau, gan gynnwys ysgolion, ysbytai ac ardaloedd gwledig, a gallai dulliau comisiynu’r sector cyhoeddus eu cefnogi. Mae’n egluro: 

“I wneud lles gwirioneddol i iechyd y cyhoedd, mae’n hanfodol bod dulliau comisiynu’r sector cyhoeddus yn symud tuag at hybu a gwarchod ansawdd a gwerth cymdeithasol. Credwn fod angen model bwyd cymdeithasol ar gyfer contractau’r sector cyhoeddus nawr, er mwyn gwneud yn siŵr bod pawb yn gallu bwyta’n dda, beth bynnag fo’u hincwm.” 

Mae tîm Can Cook yn credu bod potensial enfawr i fentrau fel y rhain wneud cyfraniad sylweddol at iechyd y cyhoedd yng Nghymru a’r tu hwnt. Rydym ni yn Cynnal Cymru yn edrych ymlaen at roi’r wybodaeth ddiweddaraf i chi am hynt y gwaith hwn. 

Robbie Davison – Cyfarwyddwr Can Cook 

Eat Well – Cook Easy - Can Cook

Rhwydweithiau Gallu’r Economi Sylfaenol: Can Cook Read More »

Scroll to Top